وظیفه کلیه‌ها تصفیه و دفع مایعات و مواد اضافی از بدن، تولید ادرار، تنظیم و برقراری تعادل الکترولیت‌ها و فشار خون بدن و تحریک تولید سلول‌های قرمز خونی است. این بیماری به گونه‌ای عمل می‌کند که اگر سنگ ایجاد شده داخل کلیه باقی بماند، درد خاصی ندارد و فرد زندگی طبیعی خود را ادامه می‌دهد؛ ولی زمانی که سنگ در مسیر مجاری ادراری شروع به حرکت می‌کند، جنبش آن در این مسیر گاه باعث بروز دردهای بسیار شدید می‌شود. برخی سنگ‌های کلیوی، دردهای شدید و ناگهانی در ناحیه پشت، کمر، پهلو، شکم، کشاله‌ران و اندام‌های تناسلی ایجاد می‌کنند و از سوی دیگر، فرد از دردهایی همچون درد معده، تهوع و استفراغ شکایت دارد. وجود خون بر ادرار که بر اثر باقی ماندن سنگ داخل کلیه یا حرکت سنگ در طول مجاری ادرار پدید می‌آید، یکی از بارزترین علامت‌های سنگ کلیه در افراد به شمار می‌رود. علاوه بر این، حالت تهوع و استفراغ، ادرار کردن به طور مکرر و درد شدید هنگام دفع ادرار که اغلب به دلیل نزدیکی سنگ به حالب یا خروج سنگ از مثانه و ورود آن به مجاری ادراری رخ می‌دهد، بسیار مشهود است.
بررسی‌های صورت گرفته نشان می‌دهد آمار آمریکایی‌های مبتلا به سنگ کلیه از سال ۱۹۹۴ به بعد، حدود دو برابر شده و بسیاری از محققان دلیل آن را افزایش روزافزون چاقی و دیابت می‌دانند. به عبارت دیگر، از هر ۱۱ آمریکایی، یک نفر از سنگ کلیه رنج می‌برد. از آنجا که چاقی با مصرف کلسیم بیشتر در ارتباط است، استفاده بیشتر از این ماده باعث رسوب آن در ادرار و تولید سنگ کلیه می‌شود. از سوی دیگر، مصرف بالای پروتئین و سدیم نیز از عوامل ایجاد سنگ‌های کلیوی است. مطالعات نشان می‌دهد وجود بیش از حد مواد معدنی غیرقابل حل در ادرار از عوامل اصلی ایجاد سنگ‌های کلیوی به شمار می‌رود. در این حالت مواد معدنی فراوان موجود در ادرار متبلور شده و سنگ تولید می‌کند. سنگ کلیوی معمولا گوشه‌های تیز و نامنظمی دارد؛ از این رو زمان عبور از کلیه به سمت مثانه و سپس خروج به سمت مجاری ادراری ممکن است باعث برش بافت‌های مجاور شود. این قبیل سنگ‌ها از ترکیب اسید اگزالیت و کلسیم ایجاد می‌شوند که هر دو غیرقابل حل هستند. کم‌آبی بدن جریان ادرار را کند کرده و به این دو ماده مجال ترکیب و تولید سنگ‌های کلیوی را می‌دهد. علاوه بر این مواد، گاه سنگ‌های کلیه از اسید اوریک و فسفر موجود در ادرار نیز ایجاد می‌شود. سایر دلایل بروز این بیماری، مصرف بیش از حد ویتامین D و کلسیم، متعادل نبودن مواد معدنی داخل بدن، کم‌آبی و رژیم غذایی نامناسب است.
بیشتر مراقب باشید
سنگ‌های کلیوی در مردان شایع‌تر از زنان است به طوری که خطر بروز این بیماری در دهه ۴۰ زندگی در مردان شدت یافته و تا هفتاد سالگی ادامه می‌یابد. مردان سفیدپوست بیش از سایر نژاد‌ها در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند. اما از سوی دیگر، احتمال بروز این بیماری در زنان، در دهه ۵۰ زندگی بیشتر است. سنگ کلیه در زنان جوان‌تر بیشتر طی مراحل انتهایی بارداری رخ می‌دهد. به دلیل مصرف بالای کلسیم در زنان باردار، کلیه، کار دفع این ماده را همانند قبل انجام نداده و احتمال ایجاد سنگ در کلیه‌ها افزایش می‌یابد ولی این حالت در دوران بارداری بندرت ایجاد شده و از هر ۱۵۰۰ بارداری، فقط یک مورد دچار سنگ کلیه می‌شود.
بروز سنگ‌های کلیوی در کودکان بیشتر جنبه ژنتیک داشته و علت آن، تجمع کلسیم در ادرار است که به مرور باعث به هم ریختن شکل مجاری ادراری شده و کودک را در معرض خطر قرار می‌دهد. بررسی‌ها حاکی از آن است کودکانی که با وزن پایین متولد شده و از طریق لوله تغذیه می‌شوند، بیش از سایر کودکان در معرض ابتلا به سنگ‌های کلیوی قرار دارند.
از سوی دیگر، چاقی و اضافه وزن از جمله عوامل پرخطر ابتلا به سنگ‌های کلیوی به شمار می‌روند. محققان معتقدند افزایش دور کمر و بالا بودن شاخص BMI و نیز وجود بافت چربی، مقاومت انسولینی بدن و ترکیبات ادرار با ایجاد سنگ‌های کلیوی ارتباط مستقیم دارد. بدن افرادی که اضافه وزن دارند، کلسیم و اسیداوریک بیشتری ترشح می‌کند که خطر ایجاد سنگ را افزایش می‌دهد. بررسی‌ها نشان می‌دهد ۱۳ درصد از مردان و ۹/۶ درصد از زنان چاق ممکن است در طول عمر خود در معرض ابتلا به سنگ کلیه باشند که دقیقا دو برابر آمار مبتلایانی است که وزن متعادلی دارند به طوری که مردان ۷/۸ و زنان ۴/۴ درصد دچار چنین بیماری‌ای می‌شوند.
ژنتیک و سابقه خانوادگی از جمله عوامل موثر در بروز سنگ کلیه است به طوری که سابقه ابتلا به بیماری نقرس در خانواده، افراد را بیشتر در معرض ابتلا به سنگ‌های کلیوی قرار می‌دهد. پس از سفیدپوستان که رتبه اول مبتلایان به سنگ کلیه را به خود اختصاص داده‌اند، نژادهای آمریکایی ـ مکزیکی و نیز آمریکایی ـ آفریقایی کمترین شمار مبتلایان به سنگ‌های کلیوی را شامل می‌شوند. محققان دریافتند در گروه‌های پرخطر، از هر پنج نفر، یکی به سنگ کلیه مبتلا می‌شود. این بیماری در تمام سنین، هر دو جنس و تمامی گروه‌های نژادی مشاهده می‌شود. با این که سیاهپوستان کمتر از هر گروه نژادی در معرض ابتلا به سنگ کلیه هستند،
ولی آمار ابتلای آنها نیز بالاست و هیچ استثنایی وجود ندارد. در واقع، شیوع این بیماری در اقشار کم‌درآمد که کیفیت غذایی پایینی دارند، بسیار بالا بوده و به حدود ۵۰ درصد می‌رسد.
عوامل تغذیه‌ای، وجود مواد معدنی در آب‌های محلی و معدنی از جمله دلایل مختلف جغرافیایی و محیطی است که افراد را مستعد ابتلا به سنگ کلیه می‌کند. به عنوان مثال مردم نواحی جنوبی آمریکا بیشتر و نواحی غربی کمتر دچار سنگ‌های کلیوی می‌شوند. آمار‌ها حاکی ازآن است که شمار مبتلایان به سنگ کلیه در آمریکا از سال ۱۹۹۴ حدود پنج برابر شده و روز به روز نیز در حال افزایش است. در حال حاضر، از هر ۱۱ آمریکایی، یک نفر مبتلا به سنگ کلیه شده و آمار ۸/۸ درصدی را شامل می‌شود. احتمال ابتلا به این بیماری در آمریکا و در فصول گرم سال شیوع بیشتری می‌یابد. محققان بر این باورند که رژیم غذایی نقش مؤثری در بالا بردن احتمال ابتلا به سنگ کلیه دارد به طوری که آمریکایی‌ها به دلیل مصرف بیش از حد پروتئین و سدیم بالا بیشتر در معرض خطر قرار دارند. از سوی دیگر، ۵۰ درصد از مبتلایان، پس از یک بار ابتلا، دوباره در معرض خطر سنگ کلیه قرار می‌گیرند.
سابقه فشار خون بالا یکی از زنگ خطرهای ابتلا به سنگ کلیه است. زنانی که خواهرانشان سابقه سنگ کلیه داشته‌اند، مردانی که فشار خون بالای کنترل نشده دارند، همگی از گروه‌های در معرض خطر ابتلا به سنگ کلیه هستند. کودکان معمولا به این بیماری مبتلا نمی‌شوند مگر این که تغذیه پرچرب داشته یا مقدار لازم آب در طول روز استفاده نکرده باشند. به طور کلی، رژیم مملو از پروتئین‌های حیوانی، کم‌فیبر و فاقد مایعات کافی، افراد را بیشتر مستعد سنگ کلیه می‌کند. در واقع، فقط افرادی که سابقه ژنتیکی یا بیماری خاصی دارند، با مصرف مواد غذایی خاص مانند پروتئین حیوانی بالا، فیبر و مایعات کم دچار این مشکل می‌شوند.
درمان را جدی بگیرید
بخش اعظمی از سنگ‌های کلیوی به خودی خود و بدون اقدام خاصی از بدن دفع می‌شود که گاه بسیار دردناک است، ولی در صورت بزرگ بودن، روش‌های دارویی یا جراحی برای خروج آنها مورد استفاده قرار می‌گیرد. اغلب برای تسکین درد در این بیماران، پزشکان داروهای ضدالتهابی غیراستروئیدی از قبیل آسپرین و ایبوپروفن تجویز می‌کنند و در صورت لزوم و صلاح پزشک، داروهای قوی‌تری مورد استفاده قرار می‌گیرد. برخی درمان‌های پزشکی شامل تجویز داروهایی است که بتواند سنگ کلیه را از بدن دفع کند. داروهایی از قبیل مسدودکننده‌های آلفایی، دیواره‌های حالب را آرام کرده و با اتساع مسیرهای عبوری، باعث خروج راحت سنگ‌ها می‌شود. سایر داروها نیز بیشتر مانع شکل‌گیری سنگ می‌شوند. یکی از مرسوم‌ترین درمان‌هایی که روی این سنگ‌ها انجام می‌گیرد، روشی است که در آن از امواج شوک الکتریکی با انرژی بالا به منظور خرد کردن سنگ به قطعات کوچک‌تر استفاده می‌کنند. پس از شکسته شدن سنگ، قطعات ریز شده راحت‌تر از مجاری ادراری عبور کرده و دفع می‌شوند. از جمله عوارض جانبی این قبیل درمان‌ها می‌توان به خونریزی، ایجاد زخم یا درد پس از انجام عمل اشاره کرد. ولی در این میان یکی از معمول‌ترین روش‌های از بین بردن سنگ‌های کلیه در زمان نزدیکی آنها به مثانه، وارد کردن لوله بسیار نازکی از طریق مجاری ادراری به محل قرار گرفتن سنگ و خروج قطعات آن از این لوله است. این عمل بدون هیچ برشی در سطح بدن صورت می‌گیرد و فقط در مواردی که سنگ کوچک باشد کاربرد دارد.
نتایج مطالعات بیانگر این نکته است افرادی که مرتب دچار سنگ‌های کلیوی می‌شوند، در صورت مصرف مکمل‌های منیزیم تا ۹۲/۳ درصد کمتر دچار سنگ شده و زود‌تر بهبود می‌یابند. پزشکان برای جلوگیری و کاهش تشکیل سنگ کلیه مصرف روزانه ۳۰۰ میلی‌گرم منیزیم را توصیه می‌کنند.
کرفس در قالب سبزی و دانه‌های کرفس به عنوان مدر و ادرارآور بسیار قوی عمل کرده و داروی مقوی برای کلیه‌ها به شمار می‌رود. مصرف مداوم دانه کرفس در قالب ادویه یا چای باعث جلوگیری از تشکیل سنگ کلیه می‌شود.
چای ریحان و به طور کلی ریحان از جمله سبزی‌های مفیدی است که مصرف آن به طور روزانه سلامت کلیه‌ها را تضمین می‌کند. در صورت ابتلا به سنگ کلیه می‌توانید طی شش ماه، هر روز یک قاشق چایخوری آب ریحان را با عسل مخلوط و میل کنید. این ترکیب به دفع سریع‌تر و آسان‌تر سنگ کمک شایانی می‌کند.
سنگ کلیه در بسیاری موارد، ناشی از عادات غذایی نامناسب است که با تغذیه صحیح می‌توان از ایجاد آن جلوگیری کرد. قطع مصرف نوشابه و نوشیدنی‌های انرژی‌زا، غذاهای فرآوری شده و نوشیدنی‌های الکلی و از طرف دیگر، گنجاندن بیشتر میوه و سبزی در فهرست رژیم روزانه به حل مشکل کمک می‌کند.
سبوس سرشار از فیبر است و خوردن آن به دفع کلسیم موجود در ادرار و کاهش خطر ابتلا به سنگ کلیه می‌انجامد. مصرف روزانه یک کاسه سبوس، حدود 8 میلی‌گرم فیبر به بدن می‌رساند.
هندوانه به دلیل ترکیباتی از قبیل کلسیم، منیزیم، فسفات و کربوهیدرات، سنگ‌های کلیوی را درمان می‌کند. پتاسیمی که در هندوانه وجود دارد، با تنظیم و حفظ متعادل مقدار اسید موجود ادرار، در حفظ سلامت کلیه‌ها موثر است. علاوه بر مواد مغذی فراوانی که این میوه دارد، حاوی مقادیر زیادی آب است که باعث دفع سنگ کلیه می‌شود. مصرف مداوم هندوانه نه تنها باعث دفع سنگ، بلکه مانع از تشکیل آن در کلیه‌ها می‌شود.
با تمام روش‌های درمانی که اشاره کردیم، پزشکان توصیه می‌کنند در صورت مشاهده علائم سنگ کلیه یا دردهای مشابه، در اولین فرصت به پزشک مراجعه کنند. روش‌های خانگی در کنار شیوه‌های درمان پزشکی می‌توانند فرصت مغتنمی برای بهبود هر چه سریع‌تر بیماری بوده و به دفع سنگ‌های کلیوی کمک کنند.
روش‌های درمان
خوشبختانه سنگ کلیه از آن بیماری‌هایی است که با درمان‌های سنتی و خانگی قابل پیشگیری است و از این طریق شدت درد کاهش یافته و روند بهبود سریع‌تر می‌شود. مصرف مایعاتی مانند آب به دفع سریع‌تر سنگ کمک قابل توجهی می‌کند. نوشیدن
روزانه ۸ تا ۱۰ لیوان در طول روز برای فرد مبتلا به سنگ کلیه باعث رقیق شدن ادرار و خروج سنگ از مجاری ادراری می‌شود. در این میان آب معدنی به دلیل نداشتن ناخالصی و رسوبات، مناسب‌تر بوده و باعث کاهش تجمع کلسیم و اسیداوریک از ادرار شده و نیز از افزایش اندازه سنگ جلوگیری می‌کند.
مصرف آبلیمو، روغن زیتون و سرکه سیب یکی از موثرترین درمان‌های خانگی سنگ کلیه محسوب می‌شود. برای از بین بردن دردهای اولیه سنگ کلیه بهتر است ۴ قاشق غذاخوری روغن‌زیتون را با همین مقدار آبلیمو مخلوط و میل کنید و پس از آن هم ۱/۵ فنجان آب بنوشید. ۳۰ دقیقه صبر نموده و سپس، نصف لیمو ترش را با ۱/۵ فنجان آب خالص مخلوط کرده و یک قاشق غذا خوری سرکه سیب به آن اضافه نمایید و این محلول را بنوشید. این ترکیب را می‌توانید هر چند ساعت یک بار برای تسکین درد مصرف کنید. علاوه بر این، مصرف دو تا سه بار در روز ترکیب آبلیمو داخل آب، حجم ادرار را افزایش داده و باعث تصفیه کلیه‌ها می‌شود.
ریشه گیاه قاصدک، پاک‌کننده و داروی مقوی کلیه به شمار می‌رود. مصرف ۵۰۰ گرم از آن، دو بار در روز تاثیر بسزایی در دفع سنگ دارد. همچنین برگ گزنه با افزایش ادرار، عبور سنگ از مثانه و کلیه‌ها را تسهیل کرده و به دفع آن کمک می‌کند. از سوی دیگر، مانع تشکیل دوباره سنگ شده و از ورود باکتری به مجاری ادراری جلوگیری می‌کند. مبتلایان باید روزانه تا سه فنجان چای گزنه مصرف کنند. برای تهیه این چای گیاهی، دو قاشق غذاخوری برگ خشک شده گزنه را درون یک فنجان آب داغ بریزیید. ده دقیقه بگذارید دم بکشد و سپس آن را صاف نموده و میل کنید. در واقع گزنه به عنوان یک ادرارآور طبیعی عمل می‌کند.
لوبیا قرمز از دیگر مواد مؤثر برای بیماری‌های کلیوی محسوب می‌شود که شکل ظاهری آن نیز نمایانگر همین مساله بوده و یکی از موثرترین درمان‌های خانگی سنگ کلیه است. لوبیا قرمز را در آب داغ به مدت ۶ ساعت بجوشانید. سپس آن را صاف کرده و بگذارید خنک شود و در طول روز به منظور کاهش درد مصرف کنید.
چای گیاه دم اسب، از موثرترین درمان‌های طبیعی سنگ کلیه است. نوشیدن سه تا چهار فنجان از آن، در طول روز یا مصرف دو گرم از این گیاه در قالب کپسول به طور روزانه می‌تواند تاثیرگذار باشد.
همیشه شنیده‌ایم انار فواید زیادی برای سلامت دارد ولی هسته‌ها و آب آن به عنوان یک درمان طبیعی برای دفع سنگ‌های کلیوی به شمار می‌رود. دلیل آن هم ویژگی ترش و قابض بودن آن است که کلیه‌ها را شست و شو داده و به دفع راحت‌تر سنگ کمک می‌کند.
>> جام جم/ webmd/ ترجمه ندا اظهری
