بله، مردها هم یائسه می‌شوند!

جام جم سرا:

امروزه با افزایش طول متوسط عمر در جوامع مختلف، کیفیت زندگی در مردان مسن بیشتر مورد توجه قرار گرفته است. در مردان، افزایش سن همراه با کاهش پیشروندة سطح هورمون مردانه یا‌‌ همان تستوسترون می‌باشد. اگر میزان غلظت تستوسترون خون در افراد مسن، کمتر از میزان حداقل در افراد جوان باشد، آن را اصطلاحاً یائسگی مردانه یا کم کاری غدد جنسی (بیضه‌ها) می‌نامند. سازمان بهداشت جهانی (WHO) از یائسگی مردانه تحت عنوان «کم کاری غدد جنسی دیر رس» در مردان یاد می‌کند.

این تغییر هورمونی سبب ایجاد یک مجموعه‌ای از علائم جسمی و روانی می‌گردد. یائسگی مردانه چیزی نیست به جز کمبود هورمون مردانه یا تستوسترون. کاهش تستوسترون وابسته به سن است، و با بالا رفتن سن بیشتر کاهش می‌یابد. با بالا رفتن سن علاوه از اینکه میزان تستوسترون خون کاهش می‌یابد، از حساسیت بافت‌ها به تستوسترون نیز کاسته می‌شود. کاهش طولانی مدت میزان تستوسترون خون، دارای اثرات سوء بر روی استخوان، عضله، مغز و چربیهای خون است. کاهش میزان تستوسترون خون در مردان از حدود ۳۰ سالگی شروع و پس از آن تقریباً هر سال یک درصد از میزان تستوسترون خون کاسته می‌شود. در هفت درصد مردان ۶۰-۴۰ ساله، و ۷۰ درصد درصد مردان ۷۹-۷۰ ساله، میزان تستوسترون خون کمتر از حداقل آن در افراد جوان خواهد بود.

علائم اصلی کاهش تستوسترون در مردان عبارتند از: کاهش میل جنسی، تحلیل رفتن تودة عضلانی بدن به همراه کاهش قدرت عضلانی، کاهش توان عملکرد فیزیکی و گا‌هی ذهنی، افسردگی، تغییر در رفتار، خستگی، تحریک پذیری و گاهی گُرگرفتگی. غالباً علائم فوق به بالا رفتن سن و پیری نسبت داده می‌شوند، در صورتیکه مشکل بالا رفتن سن یا پیری نیست.

برخلاف خانم‌ها، شروع یائسگی در مردان غیر قابل پیش بینی و تدریجی است، و این سبب می‌شود که در تشخیص و درمان این گونه مردان تعلل پیش آید. مابین ۷۵-۲۵ سالگی یک کاهش پیشرونده در عملکرد بیضه‌ها (که محل اصلی تولید هورمون مردانه است) اتفاق می‌افتد، این کاهش مابین ۵۰-۴۵ سالگی به حداکثر می‌رسد، طوری که میزان تستوسترون آزاد خون ۵۰ درصد کاهش می‌یابد. موضوع حائز اهمیت این است که در مردان میانسالی (۷۰-۴۰ ساله) که میزان تستوسترون خون کاهش می‌یابد، خطر تصلب شرائین که پیش درآمد سکتة قلبی و مغزی است، بیشتر می‌شود. در حقیقت هورمون مردانه یک عامل حفاظتی در مقابل تصلب شرائین است.

یک عده عوامل در کاهش میزان تستوسترون خون دخیل هستند، مثل سوء مصرف الکل، چاقی، بیماری قند، و مصرف بعضی از دارو‌ها. تشخیص یائسگی در مردان می‌تواند مشکل باشد، چون تمامی علائم به یک باره ظاهر نمی‌شوند و بروز علائم تدریجی و در ضمن شدت علایم متغیر است، بررسی‌ها نشان داده‌اند که تجویز هورمونهای مردانه در این افراد، سبب افزایش میل جنسی، افزایش توده عضلانی بدن و قدرت عضلانی، افزایش عملکرد ذهنی، کاهش LDL (چربی مضر) و افزایش مختصر HDL (چربی مفید خون) می‌شود. یک بررسی اخیر نشان داده است که یک رابطة معکوس مابین میزان تستوسترون آزاد خون و علائم افسردگی وجود دارد. یعنی هر قدر میزان تستوسترون خون اندک باشد، میزان علائم افسردگی بیشتر است. یا به عبارت دیگر، مردان مسنی که با علائم افسردگی مراجعه می‌کنند، لازم است از نظر وجود یائسگی مردانه بررسی شوند، و در صورت لزوم از تجویز بی‌مورد داروهای ضد افسردگی، که بعضاً هم پر عارضه هستند، اجتناب کرد.

برای تشخیص یائسگی در مردان یک پرسشنامة معتبری از طرف دانشگاه سنت لوئیس ابداع شده است، که در آن ۱۰ پرسش زیر از فردی که مشکوک به یائسگی مردانه است پرسیده می‌شود:

۱. آیا میل جنسی در شما کاهش یافته است؟
۲. آیا شما احساس نمی‌کنید که فاقد انرژی هستید؟
۳. آیا توان عضلانی و مقاومت شما کاهش یافته است؟
۴. آیا شما فکر نمی‌کنید که قدتان کوتاه شده است؟
۵. آیا شما فکر نمی‌کنید که دیگر از زندگی کمتر لذت می‌برید؟
۶. آیا شما احساس غمگینی یا عصبانیت نمی‌کنید؟
۷. آیا شدت نعوظ در شما کاسته نشده است؟
۸. آیا اخیراً احساس نمی‌کنید که از توانائی شما در انجام ورزشهای مختلف کاسته شده است؟
۹. آیا شما پس از خوردن نهار به خواب نمی‌روید؟
۱۰. آیا اخیراً توانائی شما در انجام کار‌هایتان کم نشده است؟

اگر فردی به سئوالات ۱ و ۷ و یا سه سئوال از ۱۰ سئوال فوق جواب مثبت دهد، مشکوک به کاهش هورمون مردانه است. بایستی تأکید کرد که صرف داشتن علائم فوق، دلالت بر وجود یائسگی مردانه نیست، تائید تشخیص پس از انجام آزمایشات دقیق خواهد بود. پرسشنامه فوق فقط یک ابزار جهت ارزیابی می‌باشد.

کمبود هورمون مردانه مختص سنهای بالا نیست، بلکه می‌تواند در مردان کم سن و سال نیز اتفاق بیفتد. ولی بایستی به این نکته توجه کرد که تجویز نابجای هورمونهای مردانه و در رأس آن‌ها تستوسترون، می‌تواند همراه با عوارض بالقوه خطرناک باشد. عارضة اصلی تجویز تستوسترون، افزایش تعداد گلبولهای قرمز خون (افزایش غلظت خون) می‌باشد. افزایش غلظت خون در مردان مسن، سبب افزایش خطر لخته شدن خون در اعضاء مختلف از جمله عروق قلب می‌شود.

در مردان بالای ۵۰ سال، پروستات شروع به بزرگ شدن می‌کند که منجر به ایجاد مشکلات ادراری در مردان می‌شود، علاوه بر آن، تقریباً ۲۰ درصد مردان بالای ۵۰ سال، دارای سرطان پروستات مخفی هستند. تجویز تستوسترون در مردان، بزرگ شدن پروستات را تسریع می‌کند و در صورت وجود سرطان پروستات سبب رشد سریع آن می‌شود. بعلاوه، تجویز نابجای هورمونهای مردانه می‌تواند بسیار خطرناک باشد.

برخلاف تصور عامة مردم، در مردانیکه سطح تستوسترون خون آن‌ها طبیعی است و مبتلا به کم کاری غدد جنسی نمی‌باشند، تجویز تستوسترون نه تنها سبب افزایش میل جنسی یا توان جنسی نمی‌شود، بلکه منجر به تحلیل رفتن بیضه‌ها، و از بین رفتن قدرت باروری در مردان می‌گردد. بنده مردان جوان متعددی را ویزیت کرده‌ام که بنا به توصیه دوستان جهت بدن سازی از هورمونهای مردانه بطور وسیع استفاده کرده‌اند و موقع مراجعه تقریبا بیضه‌های آن‌ها از بین رفته بود، که متأسفانه در این مرحله کمک چندان زیادی به این بیماران نمی‌توان کرد.

تشخیص صحیح کمبود هورمون تستوسترون در مردان مشکل است و نیاز به دقت بالینی و اطلاعات کافی دارد. جهت اطلاع خوانندگان گرامی مختصراً در مورد میزان تستوسترون خون توضیحاتی را ارئه می‌کنم.

تستوسترون در خون به دو شکل می‌باشد، یک قسمت از آن (۹۸ درصد) که به آلبومین و یا گلوبولین مخصوصی می‌چسبد وتحت عنوان تستوسترون متصل شده نامیده می‌شود، و مابقی تستوسترون (۲ درصد) که بصورت آزاد در خون در حال گردش است و به تستوسترون آزاد معروف است. مجموع تستوسترون متصل شده و تستوسترون آزاد، نشاندهندة میزان تستوسترون تام خون است. همین تستوسترون آزاد است که اثرات فیزیولوژیک آن را در بدن فراهم می‌کند. به عبارت دیگر، یکی از ملزومات تشخیصی حالت یائسگی مردانه، اندازه گیری تستوسترون آزاد خون، نه اندازه گیری صرف تستوسترون تام خون می‌باشد.

تجویز آگاهانه و مقطعی تستوسترون در مردانی که دچار یائسگی شده‌اند (مجدداً تاکید می‌شود که نه در همة مردان) می‌تواند در بهبود مشکلات فیزیکی، ذهنی، و جنسی آن‌ها کمک بسزائی بکند. در این مردان هورمون درمانی میزان بیماریهای قلبی عروقی را نیز کاهش می‌دهد.

یک بررسی اخیر نشان داده است که در مردانیکه سطح تستوسترون خون آن‌ها بطور مرضی کاهش یافته است، شانس ابتلاء به بیماری آلزایمر در آن‌ها بیشتر از مردان طبیعی است. با بالا رفتن سن تودة عضلانی بدن کاهش می‌یابد، که این کاهش تودة عضلانی همراه با درد ناحیة دنبالچه و افزایش شکنندگی استخوان دنبالجه می‌باشد. تجویز تستوسترون در این مردان سبب بهبود قابل ملاحظه در درد ناحیة دنبالچه می‌شود. حتی در مردانیکه کاهش مرضی هورمون مردانه (یائسگی) توسط بررسیهای دقیق تائید می‌شود، قبل از تجویز تستوسترون بیمار بایستی بطور کامل معاینه شده و یک عده آزمایشاتی از جمله از نظر سرطان پروستات بعمل آید.

امروزه هورمون تستوسترون به چهار شکل در بازار داروئی دنیا عرضه می‌شود: خوراکی، موضعی، تزریقی عضلانی و کاشت زیر جلدی. تستوسترون خوراکی بشدت برای کبد سمی است و امروزه مصرف آن منسوخ شده است. تزریق عضلانی تستوسترون هر سه هفته یک بار می‌باشد، ولی در روزهای اول پس از تزریق میزان تستوسترون خون خیلی بیش از حد طبیعی می‌شود، و در هفتة سوم کمتر از میزان لازم می‌گردد. بهترین روش تجویز، استفاده از برچسبهای جلدی تستوسترون می‌باشد، که در این روش یک تکه چسب مانند به پوست (مثلا بازو) چسبانده می‌شود که از آن تستوسترون یصورت آهسته آزاد شده و‌‌ همان حالت طبیعی بدن را تقلید می‌نماید. مردانی که تحت درمان با تستوسترون هستند، بایستی بدقت تحت نظر گرفته شوند و بصورت سریال هم معاینه شوند و هم تحت آزمایشات لازم قرار گیرند. (دکتر محمدرضا صفری‌نژاد -جراح بیماریهای کلیه و مجاری ادراری، استاد دانشگاه/هفت سیب)