مادران جوان و دانستنی‌های ضروری شیردهی

جام جم سرا: گذشته از اینها، شیر دادن که یکی از لذت‌بخش‌ترین کارهای مادرانه است، می‌تواند مشکلات جسمی را برای‌تان همراه بیاورد و به یکی از بزرگ‌ترین دردسرهای روزهای مادری‌تان تبدیل شود. اگر شما هم انتظار تولد فرزندتان را می‌کشید یا با مشکلات ناشی از شیردهی دست و پنجه نرم می‌کنید، توصیه‌های دکتر شیرین نیرومنش، متخصص زنان و زایمان درباره مشکلات احتمالی شیردهی و روش‌های صحیح برخورد با آنها را بخوانید و بعد هم، از راهنمایی‌های دکتر کوروش جعفریان، متخصص تغذیه برای درست غذا خوردن در دوران شیردهی استفاده کنید.

عفونت ماستیت گرفته‌اید؟

اگر سینه به طور کامل از شیر تخلیه نشود، نشانه‌های عفونت ماستیت کم‌کم خود را نشان می‌دهد؛ نشانه‌هایی مثل بزرگ و متورم شدن سینه‌ها. علاوه بر این ابتلا به این عفونت باعث قرمز شدن قسمتی از سینه می‌شود به طوری که اگر آن را لمس کنید متوجه توده‌ای می‌شوید که اغلب فقط در یک طرف احساس می‌شود. ماستیت ممکن است با تب و لرز و دردهای استخوانی همراه شود. اگر گذشته از قرمزی و سفتی سینه این نشانه‌ها را مشاهده کردید، حتما به پزشک مراجعه کنید. این عفونت با درمان آنتی‌بیوتیکی طی هفت تا 10 روز از بین می‌رود.

راه چاره

بعد از زایمان و در دوران شیردهی ممکن است حجمی از شیر توسط نوزاد مصرف نشود و در سینه باقی بماند. اگر نوزاد به حد کافی و لازم شیر خورد و باز هم مادر احساس کرد سینه‌اش سنگین است و شیر دارد، باید به وسیله شیردوش شیر اضافی را بدوشد. اگر شما هم نیاز به دوشیدن شیر دارید، بهتر است شیر دوشیده شده را دور نریزید و در فریزر بگذارید تا در زمان نبودن‌تان نوزادتان بتواند از آن تغذیه کند.

آبسه شده؟

در صورت بهبود پیدا نکردن ماستیت، در مجاری شیر میکروب هم اضافه می‌شود و باعث به وجود آمدن آبسه می‌شود. آبسه، نوعی توده چرکی در سینه است و اگر مادر به آن مبتلا شود، چاره‌ای جز قطع کردن موقتی شیر دادن نخواهد داشت.

راه چاره

درمان آبسه به‌سادگی ماستیت نیست. گاهی برای خلاص شدن از آن باید به عمل جراحی روی بیاورید و اگر با وجود جراحی هم مشکل‌تان برطرف نشد، سینه در یک عمل جراحی باید تخلیه شود.

دچار احتقان شده؟

احتقان شیر یکی دیگر از مشکلات رایج دوران شیردهی است که بیشتر گریبان خانم‌هایی که سزارین کرده‌اند را می‌گیرد. به این ترتیب که شیر تا سه روز ممکن است کم باشد، ولی بعد از آن حجم و ترشحش زیاد می‌شود. ترشح شیر این مادران گاهی آنقدر زیاد است که استفاده از پد هم مانع کثیف شدن لباس‌شان نمی‌شود.

راه چاره

تنها راه این است که بگذارید نوزاد سینه را بمکد و یک دل سیر شیر بخورد. این مشکل به مرور کمتر خواهد شد و در عوض نوزادی فربه و سیر خواهید داشت که تمایل زیادی به گریه کردن نشان نمی‌دهد.

فرو رفته؟

گاهی نوک سینه برجسته نمی‌شود و تمام مدت در هاله قهوه‌ای فرومی‌رود. این حالت معمولا گذراست و دوام چندانی ندارد به‌ویژه اگر تکنیک‌هایی را که قبلا در کلاس‌های دوران بارداری برای شیردهی آموخته‌اید، به کار بگیرید. اگر آن تکنیکها را فرا نگرفته اید یا در کلاس‌های مخصوص شیردهی شرکت نکرده‌اید، می‌توانید از توصیه‌ای که در ادامه آورده‌ایم، کمک بگیرید.

راه چاره

با دست نوک سینه را بیرون بیاورید. چندین بار که این کار را تکرار کنید، مشکل برطرف می‌شود ولی معمولا فرورفتگی سینه اشکال جدی در شیردهی ایجاد نمی‌کند. چون نوزاد موقع شیر خوردن تمام هاله قهوه‌ای رنگ را در دهان می‌گیرد و شیر می‌خورد.

مراقب خفگی باشید

نوزادان نارس که زودتر از موعد مقرر 9 ماه به دنیا می‌آیند و وزن‌شان کم است، ریفلاکس ضعیفی از خود نشان می‌دهند. در این حالت شیردهی بسیار خطرناک است. چون نوزاد نمی‌تواند درست شیر را بمکد به همین علت ممکن است شیر مستقیما وارد ریه شود و مجاری تنفسی را ببندد و در نتیجه نوزاد دچار خفگی شود.

در حالت درازکش و خوابیده به نوزاد شیر ندهید چون این احتمال وجود دارد که سینه سنگینی کند و روی بینی یا دهان نوزاد بیفتد و راه نفس را ببندد. مادر باید اطراف نوک سینه را با دو انگشت بگیرد و تنها نوک سینه در دهان نوزاد بماند. به این ترتیب نوزاد به‌راحتی می‌تواند تنفس کند.

ترک خورده؟

در روزهای اول تا هفته دوم احتمال دارد ترک‌هایی روی نوک سینه ایجاد شود. این ترک‌ها باید درمان شوند چراکه ممکن است در طولانی‌مدت زخم شوند و عفونت بگیرند ضمن اینکه ترک‌ها دردناک هستند و باعث آزار مادر می‌شوند.

راه چاره

ترک‌ها را چرب کنید. می‌توانید با آغوز نوک سینه را چرب کنید یا از کرم‌های چرب‌کننده استفاده کنید اما حتما قبل از شیر دادن، با پنبه و آب نوک سینه را تمیز کنید. یکی از علت‌های ترک خوردن در دوران شیردهی این است که وقتی نوزاد شیر می‌خورد، به زور و یکدفعه سینه را از دهانش بیرون می‌کشند. اگر حین شیر خوردن مجبور هستید سینه را از دهان نوزاد در بیاورید به آرامی انگشت تمیز و کوچک دست‌تان را در دهان نوزاد بگذارید و این کار را با ظرافت انجام دهید.

شیر خشک را یک‌بار هم امتحان نکنید

یافته‌های علمی حکایت از این دارند که برای نوزاد هیچ خوراکی نمی‌تواند جایگزین شیر مادر شود چراکه سالم‌ترین و مقوی‌ترین غذای نوزاد است و بس. مصرف شیر مادر آن قدر ضروری است که در یک ساعت اول نوزاد باید یک‌بار هم که شده سینه مادر را به دهان بگیرد حتی اگر مادر در اتاق عمل باشد در نیم‌ساعت اول نوزاد را به مادر می‌رسانند تا برای مدت کوتاهی این کار انجام شود. اولین شیری که در اثر مکیدن تولید می‌شود، آغوز است.

در قدیم بعضی‌ها آغوز را می‌دوشیدند و دور می‌ریختند. به خاطر رنگ متمایل به زردی که داشت گمان می‌شد که شیر خوبی نیست و برای نوزاد ضرر دارد اما امروزه بنا به یافته‌های علمی تمام آنتی‌بادی‌هایی که پیش از این در اثر ابتلای مادر به بیماری‌های مختلف در بدنش تولید شده در آغوز موجود است پس به هیچ قیمتی این غذای مفید و واکسن طبیعی را از نوزاد دریغ نکنید.

راه چاره

اگر یک یا چند بار به نوزاد شیر خشک بدهید، دیگر بعید است سینه به دهان بگیرد. دلیل این است که شیر خشک شیرین‌تر از شیر مادر بوده و طبیعتا به مذاق نوزاد خوشمزه‌تر است و اگر نوزاد یک‌بار طعمش را بچشد حاضر نخواهد بودشیر مادر را بخورد ضمن اینکه شیر خوردن از پستانک شیشه شیر، راحت‌تر از مکیدن سینه مادر است و این تجربه نوزاد را تنبل می‌کند و دیگر از سینه مادر شیر نمی‌خورد.

از آن طرف گفتیم که شیر در اثر مکیدن نوزاد به‌وجود می‌آید بنابراین اگر چند نوبت نوزاد سینه مادر را نمکد، شیر مادر به تدریج کمتر و کمتر خواهد شد و دردسر‌های مضاعفی به‌وجود خواهد آورد.

با نگران‌ها معاشرت نکنید

اطرافیان در بهبود یا وخیم کردن اوضاع مادر و نوزاد تاثیر بسزایی دارند. بعضی افراد مدام در حال تزریق حس نگرانی به مادرند. اینها یا تجربه زایمان و شیردهی خوبی نداشته‌اند یا مامور جمع کردن خاطرات بد زایمان دیگران و ارائه آنها به زن باردار یا شیرده هستند در حالی‌که دوران بارداری، زایمان و پس از آن می‌تواند برای مادر زیباترین خاطرات زندگی‌اش را بسازند اما به شرطی که تحت تاثیر رفتار مخرب بعضی‌ها قرار نگیرد؛ پس حتی‌الامکان از معاشرت با این افراد خودداری کنید. اگر نمی‌توانید، صراحتا اعلام کنید که می‌خواهید خودتان همه چیز را تجربه کنید و خواهش کنید نظراتشان را دیگر پیش شما ابراز نکنند. یادتان باشد کسانی که شیرخشک را پیشنهاد می‌کنند از همین جرگه به شمار می‌روند.

راه چاره

در مقابل این گروه، اطرافیانی قرار می‌گیرند که تجربیات باارزشی دارند و حضورشان در زندگی مادر، پرفایده است. سعی کنید با آنها در ارتباط باشید و صحبت کنید. اشخاصی که از نظر روحی متعادل هستند و دید منطقی و مثبتی به امور دارند، خیلی به دردتان می‌خورند.

نگران سرم نباشید

بعضی مادران بعد از زایمان یا در دوران شیردهی دچار ضعف می‌شوند و باید سرم بزنند. دیده شده وقتی آنژیوکت یا سرم به دست‌شان وصل است، ناراحت و مضطرب می‌شوند. فکر می‌کنند شیردهی در این حالت برای نوزاد خطرناک است درحالی‌که این‌طور نیست.

راه چاره

سعی کنید قوی باشید و در عین حال که از نوزاد مراقبت می‌کنید، اجازه ندهید افکار وسواسی سراغتان بیاید و رشته امور را در دست بگیرد. مطالعه و کسب آگاهی در دوران بارداری تا حد زیادی از این مشکلات را کاهش می‌دهد ضمن اینکه می‌توانید از پزشک هر چیزی را بپرسید. او به شما خواهد گفت که اضطرابتان بیهوده است.

از کم‌شیری نترسید

در این زمینه تحقیقات بسیاری به عمل آمده است که نتایج همگی استرس را یکی از عوامل شایع کم شدن شیر دانسته‌اند. ناراحتی و اضطراب مادر می‌تواند دلایل متعددی داشته باشد. اما راه‌حل‌هایی برای کنترل اضطراب‌های دوران شیردهی وجود دارد. طبیعی است که اوایل نوزاد قدری سخت شیر بخورد و تنها راه‌حل مسئله این است که نوزاد سینه را بمکد تا شیر بیشتری بیاید. اگر این موضوع را ندانید و تصور کنید که شیرتان کم است، قطعا استرس خواهید گرفت.

راه چاره

فقط صبر و حوصله به خرج بدهید. با روش‌هایی که ذکر شد، نوزاد را عادت بدهید که از شیر مادر تغذیه کند و بدانید که این روش جواب می‌دهد.

خوب بخوابید

مادر برای شیردادن یا در اثر گریه‌های نوزاد به دفعات از خواب بیدار می‌شود و این بریده‌بریده خوابیدن‌ها اگر طولانی باشد، ممکن است توانش را کاهش بدهد. به‌خصوص اینکه بعد از زایمان طبیعی است دچار ضعف هم باشد یا ممکن است به سبب مشغله کاری و فکری نتواند درست غذا بخورد.

راه چاره

اول از همه خود مادر باید به فکر نیازهای جسمی خود باشد و بداند وضعیت تغذیه و استراحتش مستقیما روی سلامت نوزاد تاثیر می‌گذارد بنابراین هر وقت گرسنه شد، باید غذای مقوی بخورد. می‌تواند کنار دستش خوراکی‌هایی بگذارد و چند دقیقه یک‌بار چیزی بخورد.

این توصیه‌ها را نیز جدی نگیرید:

غیر از مشکلات احتمالی در دوران شیردهی یک‌سری از مشکلات هم بعدا به‌وجود می‌آیند که جنبه علمی ندارند و صرفا ساخته و پرداخته ذهن هستند ولی به باورهای غلط مادران تبدیل شده‌اند و آنها را به راه اشتباهی مثل استفاده از شیر خشک راهنمایی می‌کنند.

شیر من نوزاد را سیر نمی‌کند

بعضی از خانم‌ها در روزهای اول بعد از زایمان در شیردهی مشکل پیدا می‌کنند. نوزاد این مادران نمی‌تواند خوب شیر بخورد و بی‌امان گریه می‌کند. در حالت اول مادر خیال می‌کند شیرش کم است و نوزاد سیر نشده و از گرسنگی گریه می‌کند. در حالت دوم مادر علت را بدمزگی شیرش تلقی می‌کند و می‌گوید نوزاد شیر را چشیده و چون مزه‌اش را نپسندیده، دیگر تمایلی به خوردن نشان نمی‌دهد.

در هر دو حالت مادر به خاطر عواطف و حس مسئولیتی که دارد به شدت مضطرب می‌شود و به دنبال یافتن راه چاره، به شیر خشک متوسل می‌شود در حالی‌که کم بودن شیر و بدمزگی‌اش واقعیت ندارد و صرفا از عدم آگاهی نشات می‌گیرد. اگر مادر و نوزاد هر دو سالم باشند، هیچ مشکلی بر سر راه شیر خوردن نوزاد وجود ندارد. به عبارت دیگر شیر هر زن سالمی برای هر نوزاد سالمی کفایت می‌کند و هیچ نیازی به غذای کمکی یا شیر خشک نیست.

سینه کوچک شیر کمتری دارد

بین خانم‌هایی که سینه کوچکی دارند، بعضی تصور می‌کنند شیرشان قطعا کم خواهد بود و از همان اول یکراست سراغ شیر خشک می‌روند یا در کنار شیر مادر به نوزاد شیر خشک هم می‌دهند. این باور در واقعیت ریشه ندارد. شیر داشتن یا به تعبیری شیر خوب داشتن هیچ ارتباطی به اندازه سینه ندارد. تعداد مادرانی که سینه کوچکی دارند ولی تا شش ماه اول؛ نوزاد؛ فقط از شیرشان تغذیه می‌کند، کم نیست. باید بدانید شیر در سینه مادر با مکیدن نوزاد بیشتر می‌شود؛ یعنی هر چه نوزاد بیشتر بمکد، شیر بیشتری به سینه مادر می‌آید.

آنتی‌بیوتیک بخور و شیر بده

گرچه گاهی اطرافیان دلیل روی آوردن مادر به شیر خشک می‌شوند اما توصیه‌های افراطی افراد غیرمتخصص را جدی نگیرید. در صورتی که بعد از زایمان مادر یا نوزاد بیمار شوند، در شیردهی مشکلاتی به‌وجود خواهد آمد که مادر را مجبور به استفاده از شیر خشک می‌کند. در زایمان‌های سزارین گاهی مادر دچار عوارض سزارین می‌شود و باید آنتی‌بیوتیک مصرف کند یا نوزاد به هر دلیلی مجبور می‌شود در بخش نوزادان بستری شود و در نتیجه شیردهی با تاخیر شروع می‌شود. در چنین شرایطی ممکن است حجم شیر کم شود یا نوزاد خیلی سخت‌تر حاضر به مکیدن سینه شود. جز این موارد شیر مادر را با هیچ چیز دیگری عوض نکنید.

مامانا چی بخورن؟ چی نخورن؟

دکتر کورش جعفریان، متخصص تغذیه میگوید: شیرمادرخورها باهوش‌ترند. بیماری‌هایی مثل آسم، نارسایی و فشار خون، غیر طبیعی بودن لیپید خون و چاقی، بیماری‌های عفونی و تنفسی و التهاب گوش میانی کمتر شیرمادرخورها را تهدید می‌کند و نوزادانی که از شیر مادر تغذیه کرده‌اند در مقایسه با نوزادانی که شیر خشک مصرف کرده‌اند، ضریب هوشی بالاتری دارند. مزایای شیر مادر به این موارد مختصر نمی‌شود.

یکی از خواص معجزه‌گونه شیر مادر این است که در ساعات مختلف شبانه‌روز ترکیبات غذایی‌اش به طور خودکار تغییر می‌کند؛ مثلا ممکن است بر حسب نیاز نوزاد در ساعاتی آب بیشتری داشته باشد و در ساعات بعدی مواد مغذی‌اش بیشتر شود. این اتفاق به نفع نوزاد است و باعث سلامت او در حال حاضر و آینده می‌شود. اگر با این توضیحات قانع شده‌اید، از راهنمایی که در ادامه آمده برای افزایش شیرتان استفاده کنید.

کربوهیدرات بخورید: کربوهیدرات‌ها یکی از گروه‌های غذایی بسیار مهم هستند که به هیچ‌وجه نباید از برنامه روزانه غذایی مادر حذف شوند. نان، غلات، سیب‌زمینی، برنج، میوه و لبنیات اصلی‌ترین منابع کربوهیدرات به شمار می‌روند و می‌توانند در افزایش شیر مادر سهم زیادی داشته باشند.

حسابی مایعات بنوشید: مادر در دوران شیردهی باید سعی کند بیش از پیش مایعات مصرف کند. بیشترین حجم شیر مادر از آب تشکیل می‌شود و به همین دلیل مصرف مایعات می‌تواند حجم شیر را افزایش دهد. غذاهای به اصطلاح آبکی مثل آبگوشت، انواع آش و سوپ حتما باید در برنامه روزانه مادر گنجانده شود. غیر از غذاها انواع نوشیدنی‌های طبیعی مثل آب و آبمیوه‌ها باید در طول روز به وفور مصرف شوند. بین آبمیوه‌ها، آب هویج شهرت بیشتری در افزایش شیر دارد. همچنین بعضی‌ها گفته‌اند نوشیدن ماء‌الشعیر به شرط رعایت تعادل هم میزان شیر را بیشتر می‌کند.

دمنوش دم کنید: انواع نوشیدنی‌های دم‌کردنی مثل دمنوش‌های طبیعی هم در ایجاد تنوع موثر هستند و حجم شیر را افزایش می‌دهند. دمنوش بابونه و ریحان به این منظور بسیار توصیه شده است.

شیر را فراموش نکنید: لبنیات از آن دسته مایعاتی است که به هیچ‌وجه نباید فراموش شود چون حذف آن می‌تواند به پوکی استخوان منجر شود و مصرف میزان کافی آن می‌تواند سبب افزایش شیر مادران شود.

سبزی‌خوار شوید: خواص سبزیجات و میوه‌ها دیگر بر کسی پوشیده نیست و همه می‌دانند این گروه از مواد غذایی چه تاثیری بر سلامت می‌گذارد. البته اگر سبزیجات و میوه‌ها به صورت خام مصرف شوند، بهتر است.

از گیاهان شیرافزا کمک بگیرید: رازیانه، مخمرهای ماء‌الشعیر، جوانه غلات و حبوبات، جوانه عدس و نخود، دانه کنجد، زردچوبه، گرمک، سیاه‌دانه، شوید، تخم شوید، تخم ترب، شیره خرما، شیره انگور جزء شیرافزاها هستند.

گیاه آرتیشو نخورید: مصرف این گیاه به هر نحوی می‌تواند حجم شیر مادر را کاهش دهد. بهتر است مادر در توصیه‌هایی که از اطرافیان می‌گیرد و غذاهایی که کمتر می‌شناسد، دقت بیشتری به خرج بدهد. ضرری ندارد از ترکیبات غذایی که می‌خورد اطلاع کافی به‌دست بیاورد چون کم شدن شیر، مادر و نوزاد را خیلی ناراحت می‌کند.

از تغییر طعم نترسید: تغذیه مادر ذائقه کودک را می‌سازد و تغذیه مادر در دوران شیردهی و حتی در دوران بارداری بر ذائقه نوزاد بعد از تولد (حتی بزرگسالی) تاثیر شگرفی می‌گذارد. در مطالعاتی که صورت گرفته دیده شده کودک مادری که در دوران بارداری هویج زیادی می‌خورده، در کودکی و بزرگسالی هم به هویج علاقه زیادی دارد یا مادری که بدغذا ست کودک بدغذایی هم دارد؛ مثلا مادری که حبوبات نمی‌خورده بعدها هر کاری می‌کند کودکش زیر بار خوردن حبوبات نمی‌رود.

در واقع می‌شود گفت، غذاهایی که مادر در بارداری و شیردهی مصرف می‌کند، به شکل خاطره‌ای در ناخودآگاه نوزاد باقی می‌ماند. هرچه تغذیه مادر متنوع‌تر و سالم‌تر باشد، در آینده کودک ذائقه خوب و متنوع‌تری خواهد داشت.

می‌توانید پیاز بخورید: برخی خوراکی‌ها دارای طعم و بوی خاصی هستند و تا حدی می‌توانند این خواص ظاهری را به شیر مادر منتقل کنند. سردسته این قبیل خوراکی‌ها سیر و پیاز است. مواد غذایی دیگری مثل انواع حبوبات، ریواس، لوبیا سبز، شلغم و کلم هم روی شیر تاثیر می‌گذارند اما نباید این تصور ایجاد شود که چون خوراکی‌هایی که گفته شد روی طعم شیر تاثیر می‌گذارند، پس باید حذف‌شان کنیم اما اگر نوزادتان به طعم شیر واکنش نشان داد، تغذیه آن روزتان را بررسی کنید و مطمئن شوید که دلیل شیر نخوردن فرزندتان استفاده از آن ماده خاص است.

حسابی شیر بدهید: زردی نوزاد در اثر بالارفتن غلظت خون است. از همین رو بدن صفرا تولید می‌کند تا گلبول‌های قرمز را کم کند. وجود صفرا در بدن نوزاد باعث بروز زردی است. بهترین کار برای کوتاه و آسان کردن زردی نوزاد، کمک به دفع صفرا از بدن است. نوزاد هرچه بیشتر شیر بخورد، صفرای بیشتری را دفع خواهد کرد؛ یعنی اگر مادر تعداد دفعات شیردهی را بیشتر کند، نوزاد عمل دفع را بیشتر انجام خواهد داد و زودتر بهبود پیدا می‌کند. شیردهی مکرر به شیر زیاد احتیاج دارد و تغذیه صحیح مادر و استفاده از شیرافزاهایی که گفته شد، اینجا بیشتر کارگر می‌شود به‌خصوص اگر مادر مصرف مایعات را بیشتر کند از نظر تامین شیر با مشکلی روبه‌رو نخواهد شد.

مراقب حساسیت باشید: احتمال دارد نوزاد نسبت به بعضی مواد غذایی حساسیت نشان دهد. خوراکی‌های حساسیت‌زایی نظیر ماهی، بادمجان، لبنیات، کیوی، پرتقال، گوجه، حبوبات و سبزیجات ممکن است نوزاد را ناراحت کند. او این ناراحتی را با خودداری از خوردن شیر نشان می‌دهد. برای اطمینان یافتن از حساس بودن نوزاد، مادر می‌تواند وضعیت نوزاد را به دقت کنترل کند و ببیند نسبت به کدام‌یک از این غذاها حساسیت نشان می‌دهد و در صورت شناسایی ماده غذایی حساسیت‌زا، آن را حذف کند.

استرس نداشته باشید

یکی از شایع‌ترین و مهم‌ترین عوامل کاهش میزان شیر، استرس بیش از حد است. بهترین راهکار مقابله با استرس کمک گرفتن از دیگران در نگهداری نوزاد و مطالعه و کسب آگاهی قبل از زایمان است. حمایت و کمک همسران در این شرایط نقش بسیار موثری در کاهش استرس و کم نشدن شیر دارد. (سیب زندگی)