رژیم درمانی برای نارسایی‌های کلیه

دکتر حسین ایمانی، متخصص تغذیه و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد اسلامی نیزمعتقد است نارسایی کلیه به قدری شایع شده که در حال حاضر با کمبود دستگاه‏های دیالیز در کشور مواجه هستیم. او در این گفت‌وگو از اصول رژیم‌درمانی در بیماری‌های کلیوی گفته است.

* چه عواملی در نارسایی کلیه نقش دارند؟

نارسایی کلیه ۲ نوع دارد؛ در نارسایی حاد، کلیه‏‌ها ناگهانی و به دلیل وجود جراحت در اثر تصادف، سوختگی، ضربه و... عملکرد خود را از دست می‌‏دهند. در نارسایی مزمن کلیه که مهم‌ترین عوامل ایجادکننده آن دیابت یا بیماری قند و سپس فشارخون بالاست، فرد در طولانی‏مدت دچار مشکلات کلیوی می‌شود، اما تا وقتی که فرد آزمایش ندهد و سطح ترکیب‌های دفعی مانند اوره، کراتینین و اسیدوز ادرارش که در بیماری‏های کلیه افزایش می‌‏یابند، معلوم نشود، متوجه بیماری خود نخواهد شد.

* این بیماری چه علائمی در بدن ایجاد می‌‏کند؟

به‏ طورکلی خستگی، پرفشاری خون، ورم چشم‏‌ها و دست و پا‌ها، کم‏خونی، شب ادراری، کاهش اشت‌ها و خارش‏های پوستی مهم‌ترین علائم هستند.

* آیا با رژیم غذایی می‌‏توان به این افراد کمک کرد؟

بله. بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی باید زیر نظر متخصص تغذیه رژیمی دریافت کنند که بتواند سیر بیماری را رو به بهبود ببرد یا پیشرفت آن را به تعویق بیندازد. هدف از رژیم‏درمانی بیماران کلیوی، این است که کار فرد به دیالیز کشیده نشود بنابراین باید میزان پروتئین، انرژی، سدیم، پتاسیم و فسفر رژیم غذایی این بیماران به دقت تنظیم شود و اولین نکته مهم رژیم غذایی بیماران، تنظیم پروتئین آن است. مقدار پروتئین فردی که دچار نارسایی مزمن کلیه شده و هنوز به مرحله دیالیز نرسیده، با فردی که به مرحله دیالیز رسیده است، تفاوت دارد. به این صورت که باید دریافت پروتئین رژیم غذایی‏اش بسیار محدود شود تا سطح ترکیب‌های اوره، کراتینین و اسیداوریک خونش افزایش نیابد. به همین دلیل در ‌‌نهایت حدود ۴۰ تا ۵۰ گرم پروتئین حیوانی در رژیم بیمار قرار می‌‏دهیم ولی افرادی که به مرحله دیالیز می‌‏رسند، چندان محدودیت پروتئین ندارند زیرا دستگاه دیالیز مواد دفعی موجود در خون را دفع می‌‏کند پس باید مقدار پروتئین دریافتی این بیماران بیشتر باشد.
دومین عامل، سدیم است. همان‌طور که می‌‏دانید نمک از دو جزء کلر و سدیم تشکیل شده است. سدیم عامل اصلی فشارخون بالاست. دریافت سدیم در بیماران مبتلا به نارسایی مزمن کلیه در مرحله پیش از دیالیز یا مرحله دیالیز تفاوتی ندارد و باید به ۲ هزار تا ۳ هزار میلی‏گرم در روز محدود شود. در صورتی که بیمار فشارخون داشته باشد و دچار تجمع مایع در بدن شده باشد یا به نارسایی احتقانی قلب مبتلا باشد، میزان دریافتی سدیم رژیمش نباید از ۲ هزار میلی‏گرم در روز بیشتر شود. علاوه بر این، بسیاری از مواد غذایی مانند انواع پنیر‌ها، سوسیس و کالباس، غذاهای کنسروی، آجیل‏های شور و... حاوی سدیم بالایی هستند و نباید مصرف شوند.

* پتاسیم و فسفر چطور؟

پتاسیم یک ماده معدنی است که در میوه‏‌ها و سبزی‌ها به مقدار فراوان یافت می‌‏شود. بیمارانی که به نارسایی مزمن کلیه مبتلا هستند و میزان دفع ادرار آن‌ها کافی است یا حجم ادرار روزانه‏شان بیش از یک لیتر است، محدودیت زیادی برای مصرف پتاسیم ندارند. این افراد می‌‏توانند روزانه تا ۳ هزار میلی‏گرم پتاسیم استفاده کنند ولی باید مقدار پتاسیم دریافتی بیمارانی که در مرحله آخر نارسایی مزمن کلیه هستند، محدود شود. گروه سبزی‏‌ها، میوه‏‌ها، شیر و فراورده‏های گوشتی و غلات سبوس‏دار غنی از پتاسیم هستند. میزان فسفر نیز در رژیم غذایی بیماران پیش از دیالیز و بیمارانی که مرحله دیالیز را می‌‏گذرانند، متفاوت است. مصرف فسفر در بیماری که اوره و کراتینین خونش بالا رفته ولی هنوز به مرحله دیالیز نرسیده، محدود‌تر از بیماری است که دیالیز می‌‏کند. این میزان حدود ۸۰۰ تا ۱۰۰۰ میلی‏گرم در روز است. غذاهایی مانند شیر، ماست، بستنی، پنیر، دوغ، کشک و خامه، نان‏های سبوس‏دار، حبوبات مثل لوبیا، عدس و لپه، نوشابه‏های حاوی اسیدفسفریک مانند نوشابه‏های سیاه یا کولادار، برخی از ماهی‏‌ها، آجیل‏‌ها و مغز‌ها، گوشت امعاء و احشاء مثل دل، قلوه، جگر و مغز فسفر بالایی دارند و بیماران کلیوی باید در مصرف آن‌ها دقت داشته باشند.

* آیا میزان مایعات دریافتی در این بیماران هم مهم است؟

اگر بیمار کلیوی ادم یا تجمع مایعات در بدن نداشته باشد، می‌‏تواند به‌قدر احتیاجش یعنی به اندازه‏ای که رفع تشنگی کند، مایعات دریافت کند ولی اگر بیمار دچار ادم به‌خصوص در قسمت‏های انتهایی بدن مثل ادم ناحیه مچ شده باشد، باید مقدار کمی مایعات دریافت کند که میزان آن را متخصص تغذیه تعیین خواهد کرد.

* چه توصیه‌ای دیگری به بیماران مبتلا به نارسایی کلیوی دارید؟

افراد مبتلا به نارسایی کلیه هیچ‌گاه نباید در ظرف‏های آلومینیومی غذا بخورند زیرا آلومینیوم برایشان سم است. چربی‏های دریافتی این بیماران باید از روغن‏های مفید مایع مانند کانولا تامین شود زیرا بیشتر بیماران کلیوی کلسترول و تری‏گلیسرید بالایی دارند. حرارت پخت غذای بیماران نیز نباید خیلی زیاد باشد زیرا حرارت بالا باعث تخریب روغن می‌‏شود. (سلامت)