انرژی‌زایی نوشابه‌ها؛ سراب یا واقعیت

نوشابه‌هایی با عنوان «انرژی‌زا» و تا حدودی گران قیمت، خیلی‌ها را با فلسفه این که «هیچ گرانی بی‌علت نیست» به انگیزه کسب انرژی بیشتر برای فعالیت روزمره نسبت به خریدش وسوسه می‌کند. تا حدی که بعضی‌ها به نوشیدن اینها آنقدر عادت کرده‌اند که به محض احساس خستگی به دنبال اولین سوپرمارکت می‌گردند.

این‌ در حالی است که محققان می‌گویند میزان انرژی (بر حسب کالری) در این نوع نوشابه‌ها در مقایسه با نوشیدنی‌های معمولی مانند آبمیوه‌ها یا لیموناد کمتر ‌است.

انستیتو مارین براساس یک گزارش تحقیقاتی اعلام کرده است هیچ دلیل علمی برای توجیه این موضوع که مواد بدون کافئین در این نوشابه‌ها به بالا بردن فعالیت مغزی یا فیزیکی کمک می‌کند، وجود ندارد. چند روز پیش نیز در خبرها خواندیم مطالعات جدید نشان می‌دهد حتی مصرف یک بطری نوشابه انرژی‌زا برای افزایش هورمون‌های استرس و بالا رفتن فشار خون کافی است. حتی کار تا جایی بالا گرفت که نهم آبان سازمان غذا و دارو، یک نوع از نوشابه‌های انرژی‌زا را نوشیدنی غیربهداشتی و غیرشرعی اعلام کرد و موضوع بسیار خبرساز شد، اما ببینیم نوشابه‌های انرژی‌زا و ادعاهای سازندگانشان تا چه حد واقعی است؟

مشکلات نوشابه‌های انرژی‌زا

دکتر کوروش جعفریان، دانشیار دانشکده علوم تغذیه و رژیم شناسی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم، اشتباه گرفتن نوشابه‌های انرژی‌زا با نوشابه‌های ورزشی را از ابتدایی‌ترین مشکلات مصرف‌کنندگان نوشابه‌های انرژی‌زا مطرح می‌کند و می‌گوید: برخی افراد فکر می‌کنند نوشابه‌های انرژی‌زا می‌تواند رفع خستگی کرده و انرژی مضاعفی در بدن تولید کند. از این رو شاهدیم سالانه میلیون‌ها دلار در جهان صرف خرید این نوشابه‌ها می‌شود.

وی با اشاره به میزان بالای شکر به عنوان مهم‌ترین عنصر به کار گرفته شده در ترکیب این‌گونه نوشابه‌ها، مقدار نامشخص کافئین را مشکل مهم این نوع نوشابه‌ها می‌داند و می‌گوید: برخی تولیدکنندگان از مقادیر بالای کافئین در تولید این نوشیدنی‌ها استفاده می‌کنند تا به این ترتیب سطح هوشیاری مصرف کننده را به طور موقت بالا ببرند، اما متأسفانه پس از تعدد مصرف این‌گونه نوشابه‌ها و ورود مقادیر زیاد کافئین به بدن فرد می‌بینیم که ضربان قلب و بی‌قراری و استرس زیاد در مصرف‌کنندگان این نوشابه‌ها دیده می‌شود. اگر مقدار کافئین در بدن از حد مشخصی به ازای هر کیلو وزن بدن بالاتر برود، به تدریج خواهیم دید آب بدن فرد تخلیه می‌شود و بروز کمبود آب در بدن خطرات زیادی برای سلامت فرد ایجاد خواهد کرد.

نوشابه‌هایی با مواد گیاهی و ویتامین‌ها

دکتر جعفریان درباره ادعای به کار بردن ترکیبات گیاهی در نوشابه‌های انرژی‌زا تصریح می‌کند: برخلاف باور عمومی، ترکیبات گیاهی، به معنی بی‌ضرر بودن آن نیست و ممکن است صدماتی به برخی اندام‌ها مانند کلیه وارد کند. وی با اشاره به این که برخی کمپانی‌های سازنده نوشابه‌های انرژی‌زا بر استفاده از ویتامین‌ها و املاح معدنی در محصولات خود تأکید دارند می‌گوید: وقتی به مقدار ویتامین‌های اعلام شده موجود در برخی از این نوشابه‌ها دقت می‌کنیم، می‌بینیم نه فقط این مقادیر چندان بالا نیست، بلکه در مقابل مضرات شمرده شده برای استفاده از این گونه نوشابه‌ها، تأمین این مقدار ویتامین برای بدن توجیهی ندارد.

دانشیار دانشگاه علوم پزشکی تهران با اشاره به این که بسیاری از آثار ناشی از خوردن نوشابه‌های انرژی‌زا در مصرف‌کننده بیشتر جنبه روانی دارد تا واقعی، می‌گوید: این نوشابه‌ها نیز مثل هر ماده دیگری اگر باور داشته باشید خوردنش به افزایش انرژی در شما می‌انجامد، قطعا اثرات روانی خاص خود را خواهد داشت. وی تأکید می‌کند اصولا مصرف نوشیدنی‌های حاوی کافئین بالا باعث آریتمی قلبی شده و به این ترتیب اثر منفی بر سلامت قلب خواهد گذاشت. امروزه مصرف این نوشابه‌ها در بسیاری از نوجوانان که در سنین رشد قرار دارند باب شده است در حالی که مصرف این نوشابه‌ها می‌تواند اثر منفی بر رشد و سلامت قلبی آنها داشته باشد.

جایگزین مناسب

برای خیلی از ما بارها پیش آمده که بخواهیم پیش از شرکت در یک آزمون درسی دشوار و پراسترس، یا شرکت در مسابقه ورزشی سنگین، از ماده‌ای غذایی استفاده کنیم که آرام‌مان کند و انرژی مناسب برای بدنمان را فراهم کند. دکتر جعفریان در پاسخ به این که چه جایگزین‌های طبیعی مناسبی برای این نوشابه‌های به اصطلاح انرژی‌زا در لحظات پراسترس وجود دارد می‌گوید: واقعیت این است که برای شرکت در امتحان راه‌حل کوتاه‌مدتی برای غلبه بر استرس وجود ندارد. باید از قبل ذخایر گلیکوژن در بدن ذخیره شده باشد تا در حین آزمون یا مسابقه دچار افت قند خون نشویم. ما معتقدیم سیستم گوارشی فرد باید تخلیه شده باشد تا خون‌رسانی به اندام‌هایی مانند مغز و عضلات بهتر انجام شود. مساله بعدی این است که هنگام مسابقه یا آزمون باید مواد غذایی تأمین شود. چیزی که هم در آزمون‌هایی مانند کنکور می‌بینیم اتفاق می‌افتد و هم این که می‌بینیم ورزشکاران از نوشابه‌های ورزشی ـ و نه انرژی‌زا ـ هنگام برگزاری مسابقات استفاده می‌کنند. نکته بعدی این است که مقدار آب بدن باید هنگام انجام این گونه فعالیت‌ها در سطح خوبی قرار داشته باشد. با این حال ممکن است از بعضی مکمل‌ها نیز بخواهیم استفاده کنیم. مثلا در مورد غذاهای ورزشی طبقه‌بندی انواع مکمل‌ها وجود دارد که استفاده صحیح از این گونه مواد غذایی نیز می‌تواند موثر باشد.

اگر بخواهیم ترک کنیم...

دکتر جعفریان تأکید می‌کند اگرعادت به استفاده از نوشابه‌های انرژی‌زا دارید و می‌خواهید آنها را کنار بگذارید، بهتر است مرحله به مرحله و تدریجی عمل کنید و یکباره این کار را انجام ندهید. در غیر این صورت به احتمال زیاد دچار سر درد، سرگیجه، بی‌قراری، حساسیت، مشکلات گوارشی، خستگی، کاهش تمرکز و... خواهید شد.

کاظم کوکرم

دانش و سلامت