مربع مرگ

این ناراحتی گاهی در رفتارم به عنوان یک پزشک ظهور می‌یابد و باعث نگرانی بیماران می‌شود. یکی از این مسائل، عادات غلط غذایی است. بیمار 60 ساله دیابتی و چاق را در نظر بگیرید که معتقد است غذایش رژیمی است. وقتی ریز غذا را می‌پرسم متوجه می‌شوم او شب‌ها به اندازه نصف بشقاب خورش و تکه‌ای به اندازه یک‌سوم یک نان بربری به علاوه مخلفات دیگر می‌خورد. او تصور می‌کند این شام مختصری است و او باید لاغر شود. این تصور کاملا اشتباه است. برای یک بیمار دیابتی در سن او یک لیوان شیر و یک میوه، کاملا شام خوبی است. متاسفانه فرهنگ پرخوری چنان همه‌گیر شده که بیماری‌هایی مثل دیابت و چربی خون نه‌تنها شایع شده‌اند، بلکه غیرقابل کنترل هستند.

سندرم متابولیک را می‌توان مربع مرگ نامید. در چهار گوشه این مربع، چهار بیماری خفیف شامل چاقی شکمی، فشار خون، زیادی انسولین خون و زیادی چربی‌های نابجای خون جای گرفته‌اند و در قلب این مربع، تنگ شدن رگ‌های قلبی و مغزی که عامل سکته‌ها هستند، قرار دارند. اما چگونه این مربع شکل می‌گیرد؟ وقتی غذا می‌خوریم هورمون انسولین از غده لوزالمعده ترشح می‌شود تا بتواند مواد مغذی را به مصرف سلول‌های بدن برساند. حال تصور کنید غذا بیش ازحد نیاز مصرف شود و فعالیت بدن آن قدر نباشد که بتواند قند حاصل از آن را مصرف کند. به این ترتیب غده لوزالمعده مجبور می‌شود انسولین بیشتری ترشح کند تا این مواد غذایی اضافی ذخیره شوند. بنابراین روز به روز سطح انسولین خون زیاد و موجب این مربع می‌شود.

افزایش سطح انسولین خون در بیشتر مواقع هیچ علامتی ندارد و فقط با آزمایش مشخص می شود؛ البته بتدریج با زیاد شدن این مقاومت، قند خون بالا می‌رود و این گونه گوشه دوم مربع مرگ هم ایجاد می‌شود. زیادی انسولین موجب می‌شود نوعی چربی به نام تری‌گلیسیرید در خون زیاد شود و چربی‌ای به نام لیپوپروتئین متراکم ـ که چربی مفید خون است ـ کم شود. از طرفی ال‌دی‌ال نیز به فرمی کوچک و اکسیده شده تبدیل شود.

همه این اتفاقات باعث می‌شوند چربی‌ها تمایل بیشتری برای رسوب در رگ‌ها داشته باشند و گوشه سوم یعنی چربی‌های نابجای خون ایجاد شود. اکنون نوبت گوشه چهارم که همان فشار خون است، می‌رسد. یکی از دلایل فشار خون، ناتوانی انسولین در باز کردن رگ‌هاست که در بیماران دچار مقاومت به انسولین و دیابت رخ می‌دهد و رگ‌ها در بیماران دیابتی خوب متسع نمی‌شوند و استعداد به فشار خون بالا می‌رود.

ذخیره مواد غذایی به صورت چربی در نقاط مختلف بدن ازجمله شکم است. یکی از معیارهای وجود بیماری متابولیک، بزرگی شکم است، به طوری که اگر اندازه دور شکم در مردان بیش از 102 سانتی متر و در زنان بیش از 89 سانتی‌متر باشد یا این که نسبت دور شکم به دور باسن در مردان بیش از یک به یک و در زنان بیش از 8 به 10 باشد چاقی تنه‌ای به عنوان یکی از زوایای مربع مرگ وجود دارد.

دکتر رضا کریمی

‌ فوق‌تخصص بیماری‌های غدد و متابولیسم