هر ۵ ثانیه، ۱ نابینا: قدر چشم‌هایتان را بدانید!

جام جم سرا به نقل از ایران: دکتر علی میرزاجانی رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران می‌گوید: در هر دقیقه یک کودک نابینا می‌شود که در صورت انجام نگرفتن اقدامات پیشگیرانه تا سال 2020 یکصد میلیون نفر دیگر به دلایل نه چندان مهم دچار نابینایی یا کم بینایی خواهند شد که عمده‌ترین این علل آب مروارید و عیوب انکساری است. این در حالی است که این نقص به آسانی توسط یک عینک طبی اصلاح می‌شود ولی میلیون‌ها انسان به دلیل اصلاح نکردن عیوب انکساری با معلولیت بینایی باقی می‌مانند.
وی با بیان این مطلب که اپتومتریست‌ها به عنوان متخصصان عیوب بینایی چشم در سطح اولیه معاینات تخصصی چشم و بینایی خدمت‌رسانی می‌کنند و می‌توانند کمک عمده‌ای برای پیشگیری از نابینایی داشته باشند، می‌افزاید: «عیوب انکساری و نیاز برای اصلاح آنها در سراسر جهان شایع است به عنوان مثال، عیوب انکساری تقریباً یک سوم جمعیت بالای چهل سال را در امریکا و اروپای غربی تحت تأثیر قرار می‌دهد.»
رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران خاطر نشان می‌کند: «انجمن علمی اپتومتری ایران به همت همکاران اپتومتریست سراسر ایران با دیگر ارگان‌های دست اندر کار طرح 2020 در شبکه بهداشتی کشور تلاش می‌کند تا اولاً سطح آگاهی مردم را در خصوص مراقبت‌های بهداشتی چشم و بهداشت بینایی افزایش دهد و ثانیاً با اقدامات پیشگیرانه کمک‌کند تا میزان آسیب‌های بینایی را که قابل اجتناب بوده در سطح کشور کاهش دهد.»
وی با اشاره به این مطلب که یکی از طرح‌های موفق کشور در راستای پیشگیری از نابینایی و کم بینایی طرح پیشگیری از تنبلی چشم است تأکید می‌کند: «این طرح هر ساله توسط سازمان بهزیستی کل کشور و با همکاری اپتومتریست‌های سراسر کشور اجرا می‌شود که کمک شایانی در تشخیص بموقع کودکان مبتلا به تنبلی چشم کرده و در این موارد اپتومتریست‌ها اقدامات درمانی لازم را در جهت درمان صحیح و بموقع آنها انجام می‌دهند.»
میرزا جانی یاد‌آوری می‌کند: «پیشگیری از نابینایی و اهدای بینایی کارآمد به جامعه اگر بموقع و به‌طور صحیح انجام شود غالباً با روش‌های آسان و با هزینه‌های نه چندان زیاد قابل اجرا است ولی متأسفانه به‌دلیل بی‌توجهی به قابلیت‌ها و نقش همه جانبه اپتومتریست‌ها در روند پیشگیری از نابینایی در کشور موجب شده تا تشخیص آسیب‌های بینایی و بیماری‌های چشم بموقع صورت نگرفته و زمانی مورد توجه واقع شوند که به‌دلیل پیشرفت عارضه درمان سخت و با هزینه‌های چند برابری و نه کامل میسر شود.»

وی می‌گوید: «یکی از معضلاتی که جامعه ایران در خصوص رفع مشکلات بینایی خود و استفاده از انواع عینک‌های طبی اخیراً با آن مواجه شده و باعث شده تا روش‌های آسان پیشگیری از آسیب‌های بینایی توسط اپتومتریست‌ها ناکار آمد باقی بماند مسأله پذیرش نشدن و تأیید نسخه عینک تجویز شده توسط اپتومتریست‌ها توسط برخی از سازمان‌های بیمه گر است هنگامی که بیمار با نسخه عینک خود که توسط اپتومتریست تجویز شده است همراه با تأییدیه ساخت آن به برخی از سازمان‌های بیمه گر مراجعه می‌کند سازمان بیمه گر بدون دلیل علمی و قانونی مشخصی نسخه مربوطه را تأیید نمی‌کند و بیمار را برای تأیید نسخه عینک به یک سیکل باطل اخذ تأییدیه و مهر چشم پزشک سوق می‌دهد که این مسأله نه تنها موجب سردرگمی، پرداخت هزینه‌های اضافی و خیلی از موارد منصرف شدن بیمار از تهیه عینک و استفاده از آن می‌شود بلکه با خدشه دار شدن اعتبار علمی و حرفه‌ای اپتومتریست‌ها در این جریان غیر قانونی و غیر اخلاقی ناپسندانه جایگاه هویتی اپتومتریست‌ها و نقش و رسالت آنان در شبکه بهداشتی کشور برای پیشگیری از نابینایی و کم بینایی متزلزل می‌شود.»
رئیس انجمن علمی اپتومتری ایران می‌افزاید: «بهانه‌گیری برخی سازمان‌های بیمه گر برای پرداخت هزینه‌های عینک که ارزان‌ترین روش برای پیشگیری از آسیب‌های بینایی به‌شمار می‌آید در حالی است که این سازمان‌ها براحتی هزینه‌های گزاف انواع روش‌های جراحی انکساری چشم را پرداخت می‌کنند که به اعتقاد غالب جراحان و متخصصان چشم در سراسر دنیا به هیچ وجه جزء روش‌های فوریتی، ضروری و پیشگیری از نابینایی محسوب نمی‌شوند. درحالی که همکاری سازمان بیمه‌گر با اپتومتریست ها می‌تواند در زمینه کمک به پیشگیری از نابینایی با کاهش هزینه‌ها بسیار سودمند و مؤثر باشد.»

تنبلی چشم

طیبه دوابی اپتومتریست بیمارستان فارابی در مورد «آمبلیوپی» یا تنبلی چشم می‌گوید: «آمبلیوپی نوعی اختلال بینایی ماندگار است که به علت نبود امکان تکامل صحیح و دقیق بینایی مغزی عصبی اتفاق می‌افتد لذا احساس مسئولیت برای حفظ سلامتی چشم در ایام تکامل بینایی یعنی از بدو تولد تا حداکثر 9 سالگی از وظایف انسانی و بشردوستانه همه دست اندرکاران و مسئولان است زیرا بسیاری از عوامل ایجاد کننده آمبلیوپی بیماری‌های پنهان چشمی هستند که به ظاهر دیده نمی‌شوند و فرصت کافی برای درمان ندارند.»
وی با بیان این مطلب که تنبلی چشم یا آمبلیوپی در حدود 3درصد از افراد جامعه دیده می‌شود و این بیماری زمانی رخ می‌دهد که چشم در دوره کودکی دید طبیعی پیدا نکند می‌افزاید: «این اختلال که معمولاً در یک چشم دیده می‌شود به‌دلیل اختلال دید چشم تنبل بر اثر عوامل مختلف مانند:عیوب انکساری (دوربینی، نزدیک بینی، یا آستیگماتیسم)، انحراف چشم (لوچی یا استرابیسم) یا شفافیت نداشتن مسیر بینایی (ناشی از عواملی نظیر آب مروارید، کدورت قرنیه یا افتادگی پلک) ونیز گاهی به علل تغذیه‌ای رخ می‌دهد. واضح نبودن تصویر در چشم بیمار و بهتر بودن تصویر ایجاد شده در چشم سالم سبب می‌شود تا مغز بین دو چشم، چشم سالم را برای دیدن انتخاب کند و در واقع مسیر ارسال تصویر از چشم معیوب به مغز را مسدود یا اصطلاحاً دید چشم بیمار را «خاموش» کند.»
این اپتومتریست تأکید می‌کند: «به‌طور کلی تحریک ناکافی رشد سیستم بینایی در دوران حساس آن منجر به آمبلیوپی می‌شود و آمبلیوپی اغلب یک چشم را مبتلا می‌کند، اما به ندرت در هر دو چشم نیز مشاهده می‌شود.»
وی با اشاره به این که آمبلیوپی از نظر لغوی به معنی دید کند است و نوعی کاهش بینایی و نه کوری معنی می‌دهد که در افراد مبتلا به استرابیسم تک‌چشمی، آنیزومتروپی و به‌طور کلی محرومیت دید، دیده می‌شود یاد‌آوری می‌کند: «شیوع این بیماری در امریکا بین 2-تا 5/2درصد جمعیت و در ایران حدود 5/2درصد بوده و شایعترین علت کاهش بینایی قبل از 5-4 سالگی است.»
دوابی در مورد علل عمده آمبلیوپی خاطر نشان می‌کند: «این علل عبارتند از انحراف چشم که سبب می‌شود محور بینایی دوچشم همسو نباشند و در نتیجه تصویر یک چشم روی ماکولا یا همان مرکز بینایی و تصویر چشم دیگر در خارج ماکولا (تصویر تار و غیرمقبول) قرار می‌گیرد.برای رفع این مشکل مغز تصویر تار را حذف می‌کند. در اختلالات انکساری در صورت وجود عیب انکساری اصلاح نشده، چشم مبتلا به عیب انکساری بالا تصویر تاری را به مغز می‌فرستد که مغز این تصویر ناواضح را حذف می‌کند و تصویر واضح‌تر را انتخاب می‌کند و وجود هرگونه مانع در هر یک از قسمت‌های چشم، آب مروارید مادرزادی، افتادگی پلک و کدورت مرکزی قرنیه از جمله این موانع هستند.»
او با اشاره به این که آب مروارید مادرزادی هرچند عارضه نادری با شیوع کمتر از درصد است ولی مشکلات جدی برای سیستم بینایی ایجاد می‌کند، می‌گوید: «کودکانی که با وزن کمتر از 5/2 کیلوگرم متولد می‌شوند، 3 تا 4 برابر بیش از سایر کودکان در معرض ابتلا به کاتاراکت هستند.»
این اپتومتریست می‌افزاید: «مراکز عصبی مربوط به بینایی از بدو تولد تا حدود ۱۲ سالگی در حال تکامل هستند و حداکثر سرعت این روند در شیرخوارگی اتفاق می‌افتد با رسیدن به ۱۲ سالگی بینایی حالت تثبیت شده‌ای پیدا می‌کند. در طی این دوره بخصوص در اوایل زندگی کودک (سه سال اول) هر گونه عاملی که سبب شود کودک دید خوبی نداشته باشد و تصویر واضحی از اشیای دوروبرش روی پرده شبکیه چشمش تشکیل نشود رشد وتکامل بینایی دچار وقفه می‌شود که نتیجه آن پایین بودن میزان بینایی طفل خواهد بود. ممکن است چشم ظاهری کاملاً معمولی داشته باشد اما از بینایی خوب و طبیعی برخوردار نباشد. محرومیت چشم از برخورد و دیدن تصاویر دارای طرح و شکل طی سه ماهه اول بعد از تولد باعث کاهش شدید، عمیق و دائمی در میزان دید سه بعدی و تیز بینی در چشم مربوطه خواهد شد.»
وی با بیان این مطلب که برای جلوگیری از تنبلی چشم، کودک باید بعد از تولد در زایشگاه توسط متخصص کودکان و در سنین 3 تا 4 ماهگی و نیز 2 تا 3 سالگی توسط چشم پزشک یا اپتومتریست معاینه شود یاد‌آوری می‌کند: «سیستم بینایی در بدو تولد یک سیستم تکامل نیافته است و تکامل آن در طول سال اول زندگی رخ می‌دهد. از این رو، توجه والدین و پزشکان به مشکلات احتمالی در طول سال اول نقشی بسیار تعیین کننده در تکامل بینایی کودک و جلوگیری از مشکلات ناشی از اختلال در بینایی نظیر مشکلات یادگیری خواهد داشت. بسیاری اوقات درمان به شکل بستن چشم سالم است تا چشم آمبلیوپ با فعالیت بیشتر، دید بهتری پیدا کند. خیلی اوقات کودکان از بستن چشم سرباز زده و مقاومت می‌کنند. در این صورت می‌توان با خوش شکل کردن پوشش یا اتصال آن به دسته عینک، کودک را به استفاده از آن ترغیب کرد. بستن چشم معمولاً چند ساعت در روز است و برای هفته‌ها یا ماه‌ها ادامه می‌یابد.»
دوابی می‌گوید: «در بعضی موارد به جای بستن چشم می‌توان از چکاندن قطره آتروپین در چشم سالم سود برد. هر روز یک قطره آتروپین در چشم سالم چکانده می‌شود که معمولاً والدین قادر به انجام آن خواهند بود. آتروپین باعث تاری موقت دید نزدیک چشم سالم شده و کودک را مجبور به استفاده بیشتر از چشم آمبلیوپ کرده و باعث قوی‌تر شدن آن می‌شود و مزیت این روش در آن است که نیاز به همکاری کودک برای بستن چشم ندارد.» (بیتا مهدوی)