مراقب قاتل خاموش باشیم

قلب جریان خون را از طریق رگ‌ها به تمام بدن می‌رساند. وقتی جریان خون از سرخرگ‌ها می‌گذرد به دیواره آنها فشار وارد می‌کند تا فضای بیشتری برای جریان یافتن ایجاد کند. فشاری که در حین عبور خون از رگ‌های بدن به دیواره سرخرگ‌ها وارد می‌شود فشارخون نامیده می‌شود.

اعداد فشارخون به چه معناست؟

فشارخون با دو عدد نشان داده می‌شود: فشارخون سیستولیک و فشارخون دیاستولیک. عدد اول (عدد بیشتر) فشار سیستولیک است و عدد دوم (عدد کمتر) فشار دیاستولیک است. بنابراین اگر فشارخونتان 80/120 است، به​این معناست که فشار سیستولیک یا هنگام پمپ خون از قلب فشارخو‌نتان 120 میلی‌متر جیوه است و فشار دیاستولیک یا زمان استراحت قلب فشارخونتان 80 میلی‌متر جیوه است. همان‌طور که مشخص است عدد فشار سیستولیک بیشتر است، چون وقتی قلب می‌زند و خون را پمپ می‌کند تا خون جریان پیدا کند فشار زیادتری به دیواره شریان‌ها (سرخرگ‌ها) وارد می‌شود. واحد سنجش فشارخون میلی‌متر جیوه است.

فشارخون طبیعی چه عددی است؟

اگر فشارخونتان 80/120 است، خبرخوشی است. در همه جا این عدد را فشارخون طبیعی می‌دانند.

فشارخون سیستولیک

فشاری است که جریان خون به دیواره سرخرگ‌ها در وقتی وارد می‌کند که قلب منقبض می‌شود تا خون را به تمام قسمت‌های بدن پمپ کند. این فشار در پایان یک چرخه کامل قلب در زمان انقباض دهلیزها اتفاق می‌افتد. برای افراد میانسال و مسن فشارخون با عدد فشار سیستولیک شیوه تشخیصی بهتر و موثرتر است. دو عارضه این فشارخون عبارت است از: فشارسیستولیک بالا و فشار سیستولیک پایین.

فشارخون دیاستولیک

فشاری است که جریان خون به دیواره سرخرگ‌ها در زمانی وارد می‌آورد که قلب بین دو زدن متوالی یا دو انقباض متوالی در حالت استراحت است. فشارخون دیاستولیک تا پنجاه و پنج سالگی افزایش ​‌یافته و بعد از آن کاهش می‌یابد. به عبارت دیگر با افزایش سن، فشار دیاستولیک کاهش و فشار سیستولیک افزایش می‌یابد. دو عارضه این فشارخون عبارت است از: فشار دیاستولیک بالا و فشار دیاستولیک پایین.

فشار سیستولیک بالا

پرفشاری سیستولیک عارضه‌ای است که در آن فقط فشار سیستولیک بالا بوده ، درحالی‌که فشار دیاستولیک طبیعی و نرمال است. به عبارت دیگر، فشار
سیستولیک 140 یا بالاتر است. فشار سیستولیک بالا رایج‌ترین شکل پرفشاری است که با سن افزایش می‌یابد و نشانه‌ای از افزایش احتمالی خطر حمله قلبی یا مغزی و نارسایی کلیوی است. پرفشاری سیستولیک بسیار بیشتر از پرفشاری دیاستولیک رایج است و نباید نادیده گرفته شود؛ چون ممکن است به نارسایی قلبی دیاستولیک منجر شود.

فشار سیستولیک پایین

معمولا فشارخون پایین با کاهش فشارخون سیستولیک و کاهش فشارخون دیاستولیک اتفاق می‌افتد. ولی گاهی اوقات ممکن است فشار دیاستولیک شما در محدوده تقریبا طبیعی باشد، ولی فشار سیستولیک‌تان پایین‌تر از حد طبیعی باشد. به این عارضه کم‌فشاری سیستولیک می‌گویند و با علایم و نشانه‌هایی در اغلب موارد همراه است و فقط با یک عدد فشار خون مشخص نمی‌شود.

فشار دیاستولیک بالا چیست؟

پرفشاری دیاستولیک عارضه‌ای است که در آن افزایش فشار دیاستولیک مشاهده می‌شود. فشار دیاستولیک طبیعی و نرمال حدود 80 میلی‌متر جیوه است و اگر این فشار بالاتر از 90 میلی‌متر جیوه شود فشارخون دیاستولیک بالا تلقی می‌شود که غالبا به دلیل سفت‌شدن رگ‌های خونی، پیر شدن ماهیچه‌های قلب، کلسترول بالا، مصرف طولانی دخانیات و چاقی ایجاد می‌شود. این نوع فشار خون بالا معمولا در افراد زیر 50 سال و افراد جوان دیده می‌شود و خطر حمله قلبی، مغزی و نارسایی کلیوی را در افراد جوان بیشتر می‌کند. بعد از سن 50، فشار سیستولیک بالا و فشار دیاستولیک کاهش می‌یابد. بدین ترتیب، بتدریج فاکتورهای خطرناک برای ابتلا به پرفشاری خون با افزایش سن افزایش می‌یابد و پرفشاری دیاستولیک نشانه مهمی در رفتن به این سمت است و به همین دلیل نباید نادیده گرفته شود. فشار دیاستولیک بالا در درازمدت ممکن است به رگ‌های خونی کوچک آسیب برساند. طبق تحقیقات اخیر این فشار عوارض سخت‌تر و جدی‌تری از فشار سیستولیک بالا بر بدن می‌گذارد.

فشار دیاستولیک پایین چیست؟

فشار دیاستولیک 60 میلی‌متر جیوه پایین محسوب می‌شود و شاخصی است که مشکلات فشار خون را در بین افراد جوان نشان می‌دهد. در این عارضه به‌دلیل کاهش جریان خون به سلول‌ها و بافت‌های بدن عرضه اکسیژن و مواد مغذی به سلول‌ها کاهش می‌یابد و برای مدتی طولانی ممکن است به آسیب سلولی و حتی مرگ سلولی منجر شود.

پرفشاری خون

فشار خون طبیعی 80/120 میلی‌متر جیوه است و اگر این فشار به 90/140 یا بالاتر برسد گفته می‌شود فرد به فشار خون بالا یا پرفشاری خون مبتلاست. فشار خون از دو نیرو تشکیل شده است: یکی نیروی پمپ قلب و دیگری مقاومت سرخرگ‌ها. علت مقاومت سرخرگ‌ها در مقابل جریان خون ذرات انباشته‌شده در دیواره آنهاست که کلسترول نامیده می‌شوند و مانعی در سر راه جریان خون هستند. بنابراین قلب برای ​جلو راندن خون باید بیشتر کارکند. وقتی پمپ زدن قلب سخت و دشوار می‌شود، یعنی نیرویی که لازم است تا خون را از میان شریان‌ها عبور دهد افزایش می‌یابد. مسلم است به قلب فشار وارد می‌شود و حتی ممکن است به سرخرگ‌ها آسیب برسد.

این نوع پرفشاری خون که علت اصلی آن مشخص نیست به پرفشاری اصلی یا پرفشاری اولیه معروف است و عوامل ژنتیکی و وراثتی ممکن است یکی از دلایل آن باشد. الگوی خواب نامنظم، دریافت نمک زیاد، استرس، کمبود پتاسیم و کلسیم، رژیم غذایی نامناسب، سبک زندگی ناسالم، اضافه‌وزن و قرص‌های ضدبارداری حاوی استروژن و بارداری سهم بسزایی در ایجاد آن دارد.

نوع دیگر پرفشاری خون پرفشاری ثانویه نامیده می‌شود و به این معناست که علت اصلی آن مشخص است. بیماری‌های کلیوی از شایع‌ترین عوامل آن است. تومورهای غدد آدرنال نیز ممکن است موجب این نوع پرفشاری شود. این تومورها یا غدد آدرنال غیرطبیعی موجب ترشح هورمون‌های زیادی می‌شوند که به پرفشاری منجر می‌شود.

خطرات فشار خون بالا

یکی از نگران‌کننده‌ترین مسائل درباره پرفشاری خون این است که علائم و نشانه‌های آن خیلی​ واضح نیست؛ به همین دلیل قاتل خاموش نامیده می‌شود. علائم آن تقریبا پنهان و ​در​نهایت​ ممکن است سردرد، سرگیجه، خستگی و کوبیده شدن و ضربه زدن محکم به قفسه سینه، گردن و گوش‌ها باشد. به‌دلیل فشار اضافی واردشده به قلب برای پمپ کردن خون فرد ممکن است در معرض خطر بالای بیماری‌های قلبی، مغزی، بیماری‌های کلیوی و تصلب شرایین قرار بگیرد و اندام‌های بدن آسیب ببینند.

فشار خون پایین یا کم‌فشاری چیست؟

از نظر پزشکی فشار خون پایین زمانی اتفاق می‌افتد که فشار خون سیستولیک 90 میلی‌متر جیوه یا کمتر و فشار خون دیاستولیک 60 میلی‌متر جیوه یا کمتر باشد. در این وضع قلب به دلیل برخی دلایل نهفته قادر به حفظ فشار خون طبیعی نیست. فشار خون پایین به ​این معنی است که اکسیژن و مواد غذایی به قدر کافی به اعضای بدن نمی‌رسد و بدین ترتیب آنها برای همیشه آسیب می‌بینند.

عوارض فشار خون پایین

یکی از خطرات اصلی فشار خون پایین، کاهش جریان خون در سرخرگ‌ها و وریدهاست که به گردش جریان خون در دیگر قسمت‌های بدن از جمله مغز، کلیه و قلب آسیب جدی می‌رساند. در صورت کمبود خون و اکسیژن، اعضای بدن نمی‌توانند درست کار کنند. برای مثال اگر کلیه‌ها خون و اکسیژن کافی دریافت نکنند، نمی‌توانند مواد زائد مثل اوره و کراتین را خوب از بدن دفع کنند و در نتیجه مقدار این مواد در خون بالا می‌رود. اگر فشار خون آن‌قدر پایین بیاید که شریان‌های کرنری (قلبی) خون کافی دریافت نکنند، احتمال زیادی برای درد قفسه سینه و حتی حمله قلبی وجود دارد. فردی با فشار خون بسیار پایین احتمالا به‌طور مکرر ناتوانی در ادای کلمات، تپش قلب، منگی، تاری دید، عدم تعادل، سردی و نمناکی پوست و تنفس سریع را تجربه می‌کند. همچنین این عارضه ممکن است با ایجاد تهوع روی سطح تمرکز و وضع عمومی سلامت فرد تاثیر بگذارد.

نوسان فشارخون

گاهی اوقات فشارخونتان ممکن است به دلیل عواملی خاص نوسان پیدا کند، ولی همیشه مشکلی جدی نیست. نوسان خفیف حدود 10 درصد کاملا طبیعی است، ولی اگر به مشکلی مزمن تبدیل شود، موضوعی نگران‌کننده خواهد بود.

علل نوسان فشارخون

نوسان فشارخون دو وجه یا شکل متفاوت دارد که در یک شکل آن فشار خون بالا می‌رود و در دیگر شکل فشارخون پایین می‌آید.

1ـ هنگامی که نوسان فشار خون به سمت بالاست به این معنی​که قلب سخت کار می‌کند و تلاش بسیار زیادی برای پمپ کردن خون انجام می​دهد. برخی علل این مسئله عبارت است از:

ـ فشار خون بالا

یکی از دلایل اصلی نوسان خون، فشار خون بالاست که علت آن ممکن است برخی بیماری‌های قلبی باشد که تشخیص داده نشده‌اند. بیماری‌های کلیوی، مسائل هورمونی و بارداری و وراثت نیز ممکن است در مشکل پرفشاری خون دخیل باشند.

ـ حساسیت به برخی غذاها و نوشیدنی‌ها

برخی غذاها و نوشیدنی‌ها ممکن است ناگهان فشار خون را بالا ببرند و غذاهای شور از این جمله‌اند. اگر این مسئله مدام اتفاق بیفتد، تغییر عادات غذایی ضروری است. کافئین که ماده‌ای تحریک‌کننده است غالبا فشارخون را افزایش می‌دهد؛ زیرا موجب انقباض و تنگی رگ‌های خونی می‌شود و تاثیر آن بخصوص روی افرادی است که به‌طور منظم قهوه نمی‌نوشند. بنابراین، این افراد باید روزانه دو سه فنجان قهوه بنوشند.

ـ استرس

استرس و نگرانی یکی دیگر از علت‌های اصلی نوسان فشار خون است. تحقیقات نشان داده است 70 درصد افراد نمی‌توانند فشار خون طبیعی داشته باشند فقط به این دلیل که نمی‌توانند استرسشان را مهار کنند.

ـ عوارض داروها

برخی داروها ممکن است نوسان فشار خون ایجاد کنند؛ از جمله قرص‌های ضدبارداری، داروهای مسکن، داروهای ضدافسردگی و برخی داروهای سرماخوردگی.

2ـ وقتی نوسان فشار خون در جهت پایین آمدن فشار خون باشد که در این صورت ممکن است موجب کاهش حجم خون شود و این به ​آن معناست که قلب نمی‌تواند به هر دلیلی تند بزند. برخی علل این مساله عبارتند از:

ـ دهیدراسیون شدید یا کم‌شدن آب بدن که در این وضع​ بدن مقدار زیادی مایع از دست می‌دهد.

ـ کم‌خونی شدید به‌دلیل خونریزی زیاد از جراحت و زخم شدید. این خونریزی ممکن است ناشی از زخم داخلی ​یا ​ خارجی باشد .

ـ کمبود مواد مغذی از جمله کمبود برخی عناصر معدنی و ویتامین‌ها مثل آهن، ویتامین B و ویتامین B12 که ممکن است تولید گلبول‌های‌قرمز را که یکی از اجزای اصلی خون است کاهش دهد. در نتیجه، خون کافی در دستگاه گردش خون وجود نخواهد داشت که در نهایت به کاهش فشار خون منجر می‌شود.

ـ عفونت جدی​ فردی که به عفونت شدید مبتلاست نیز ممکن است نوسان فشار خون داشته باشد. این حالت زمانی اتفاق می‌افتد که یک عامل بیماری‌زا سعی می‌کند وارد جریان خون شود.

تشخیص و درمان

نخستین مرحله یعنی نوسان هیچ علائمی ندارد. بعد از مدتی علائم شایع و رایج آن شامل سردرد، بی‌تابی و بی‌قراری و سرگیجه مشاهده می‌شود. علائم دیگر آن ضعف، عدم تعادل هنگام بلند شدن، گیجی و منگی و تهوع است. اگر متوجه نوسان فشار خون شدید، حداقل سه بار در روز در سه زمان مختلف از شبانه‌روز فشار خون را بگیرید و اگر متوجه تغییرات مستمری در فشار خون شدید،​ برای یافتن علت دقیق آن باید با پزشک مشورت کنید. پزشک نخست سعی می‌کند علت پنهان و نهفته را تشخیص دهد و بعد شروع به درمان می‌کند، داروهایی برای تثبیت فشار خون تجویز کرده و بدقت اندازه‌گیری فشار خون را تحت نظر می‌گیرد تا این عارضه مرتفع شود. اگر فشار خون بالاتر از حد طبیعی باشد، رژیم غذایی کم‌نمک و پرفیبر توصیه می‌شود، ولی اگر نوسان فشار خون در جهت فشار پایین است مواد غذایی حاوی مقدار زیاد آهن، ویتامین C و ویتامین B کمپلکس تجویز می‌شود.

دلایل پزشکی قاطعی وجود ندارند که باعث نوسان فشار خون شوند. فعالیت‌های فیزیکی مثل دویدن، هیجانات شدید، قرارگرفتن در دمای خیلی بالا یا پایین بخش ناچیزی از این علل است. در چنین وضعی​ اگر کمی به استراحت و آرامش بپردازید، فشار خون بعد از مدتی خودبه‌خود طبیعی و نرمال می‌شود. ولی برای جلوگیری از عوارض آن باید در فواصل زمانی معینی فشار خون خود را بگیرید. (ضمیمه سیب)

مترجم:‌ مریم شاهسون

منابع: Yahoo Health، WebMd