کم خونی و درمان‌های تغذیه‌ای آن

به گزارش جام جم آنلاین، دکتر مجید حسن قمی در گفتگو با ایسنا با بیان اینکه کم‌ خونی وضعیتی است که در آن تعداد گلبول‌ های قرمز و یا مقدار هموگلوبین موجود در خون کاهش یافته و تبادل اکسیژن و دی‌اکسیدکربن بین خون و سلول‌های بدن دچار اختلال می‌شود، ‌گفت: از علل ایجاد کم‌ خونی می‌توان به کمبودهای تغذیه‌ای، خونریزی‌های مزمن با دلایل ناشناخته، ناهنجاری‌ های ژنتیکی، بیماری های مزمن و یا مسمومیت‌های دارویی اشاره کرد.

وی با اشاره به کم‌ خونی‌ های تغذیه‌ای، اظهار کرد: کم‌ خونی‌ های تغذیه‌ای در اثر دریافت ناکافی مواد مغذی ایجاد می‌شوند و از مهم‌ترین مواد مغذی جهت خون‌سازی که کمبود آن‌ها موجب بروز کم‌خونی می‌شود می‌توان به آهن،‌ ویتامین B۱۲ و اسیدفولیک اشاره کرد.

کم‌ خونی ناشی از فقر آهن

وی با تاکید بر اینکه فقر آهن یکی از شایع‌ترین اختلالات تغذیه‌ای در کشورهای در حال توسعه است، گفت: فقر آهن مهم‌ترین علت کم‌خونی تغذیه‌ای در کودکان و زنان در سنین باروری است که با ایجاد گلبول‌ های قرمز کوچک و کاهش میزان هموگلوبین مشخص می‌شود.

حسن‌ قمی با بیان اینکه میزان نیاز به آهن براساس سن، جنس و وضعیت فیزیولوژیکی افراد متفاوت است، توضیح داد: زنان باردار به علت افزایش حجم خون، رشد جنین، جفت و سایر بافت‌ها به آهن بیشتری نیاز دارند و به همین دلیل بیش از بقیه افراد در معرض خطر کم‌خونی قرار دارند. در شیرخواران در صورت سلامت مادران، معمولا میزان آهن موجود در شیر مادر برای ۶ـ۴ ماه اول زندگی کافی است، ولی در مورد نوزادانی که با وزن کم متولد می‌شوند، ذخایر آهن کافی نبوده و باید از ۳ ماهگی آهن اضافی به صورت قطره خوراکی خورانده شود.

وی ادامه داد: البته بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفناج، عدس، سیب زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به دست آورد.

مهمترین دلایل فقر آهن

حسن قمی با اشاره به برخی از مهمترین دلایل فقر آهن به موارد زیر اشاره کرد:

- دریافت ناکافی آهن به دلیل رژیم غذایی نامناسب که آهن در حد کافی از طریق غذاها و مواد مغذی تامین نمی‌شود مانند بعضی از رژیم‌های گیاهخواری.

- جذب ناکافی آهن در اثر اسهال، کاهش ترشح اسید معده در اثر افزایش سن و یا برخی اقدامات پزشکی (‌مانند بای پس و اسلیو)، مشکلات گوارشی یا تداخلات دارویی و مصرف داروهایی مانند کلستیرامین، سایمتیدین، پانکراتین، راینیتیدین و تتراسایکلین.

- افزایش نیاز به آهن برای افزایش حجم خون در دوران نوزادی، نوجوانی، بارداری و شیردهی.

- خون‌ریزی زیاد در دوران عادت ماهانه، اختلالات قاعدگی در اثر بیماری‌هایی مانند فیبروم یا تخمدان پلی‌کیستیک، خون ریزی‌های مزمن ناشی از همورویید (بواسیر) یا بیماری‌های بدخیم و انگل‌ها.

علایم کم‌ خونی ناشی از فقر آهن

این متخصص تغذیه، رنگ پریدگی پوست، زبان و مخاط داخل لب و پلک چشم‌ها، خستگی زودرس، سرگیجه و سردرد، خواب رفتن و سوزن سوزن شدن دست ها و پاها، حالت تهوع و در کم‌خونی شدید گود شدن روی ناخن (ناخن قاشقی) را برخی از علایم کم خونی عنوان کرد.

منابع غذایی آهن‌دار

به گفته این متخصص تغذیه، جگر، قلوه، گوشت قرمز، ماهی، زرده تخم‌مرغ، سبزی‌های دارای برگ سبز تیره مانند جعفری، اسفناج و حبوبات، مثل عدس و لوبیا همچنین میوه‌های خشک (برگه‌ها) بخصوص برگه زردآلو و دانه‌های روغنی سرشار از آهن هستند.

عوامل افزایش دهنده جذب آهن و منابع غذایی آنها

- اسید اسکوربیک (ویتامین C ) که در آلو، خربزه، ریواس، انبه، گلابی، طالبی، گل کلم، سبزی‌ها، آب پرتقال، لیمو شیرین، لیمو ترش، سیب و آناناس وجود دارند.

- اسید مالیک و اسید تارتاریک که در هویج، سیب زمینی، چغندر، کدوتنبل، گوجه فرنگی، کلم پیچ و شلغم موجود است.

- محصولات تخمیری مثل سس سویا نیز در این دسته از عوامل گنجانده می‌شود.

این متخصص تغذیه همچنین در این رابطه توصیه‌های کلی در جهت تامین آهن مورد نیز بدن ارایه کرد:

- استفاده از غذاهای سرشار از آهن

- استفاده از مواد غذایی حاوی ویتامینC جهت جذب بهتر آهن (مثل پرتقال، گریب‌فروت، گوجه فرنگی، کلم، توت فرنگی، فلفل سبز، لیمو ترش)

- مصرف انواع گوشت‌های قرمز، ماکیان مانند مرغ و بوقلمون و ماهی در برنامه غذایی هفتگی.

- پرهیز از مصرف چای یا قهوه همراه یا بلافاصله پس از صرف غذا.

- مشاوره با پزشک متخصص در صورت وجود مشکلات گوارشی و یبوست.

- اصلاح الگوهای غذایی غلط (مثل مصرف مواد غیر خوراکی مانند خاک، یخ) که خود از علایم کم خونی فقر آهن به شمار می آیند.

- مشاوره با پزشک و متخصص تغذیه جهت پیشگیری به موقع و یا بهبود کم‌خونی.

- استفاده از خشکبار مثل توت خشک، برگه آلو، انجیر خشک و کشمش که منابع خوبی از آهن هستند.

- استفاده از غلات و حبوبات جوانه زده(مانند جوانه ماش و گندم)

کم خونی یا آنمی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین B-۱۲

دکتر حسن قمی کم خونی ناشی از فقر ویتامین B-۱۲ را نوع دیگری از کم خونی دانست و ادامه داد: این نوع کم خونی در بیش از ۹۵ درصد موارد در اثر کمبود فولیک اسید، ویتامین B-۱۲ و یا هر دو بروز می‌کند. در کل علل مگالوبلاستوز عبارت است از اختلالات مادرزادی در سنتز ماده ژنتیکی، اختلالات اکتسابی در سنتز ماده ژنتیکی و مگالوبلاستوز وابسته به داروها.

به گفته وی، آنمی مگالوبلاستیک شایعترین نوع آنمی ماکروسیتیک (بزرگ شدن و شکل غیر عادی گلبول های قرمز) است به این معنی که میزان هموگلوبین گلبول قرمز کم است. هموگلوبین یک پروتئین حاوی آهن است که اکسیژن را به نقاط مختلف بدن حمل می‌کند. کمبود ویتامین ب ۱۲ و یا فولات اغلب باعث کم خونی ماکروسیتیک می‌شود، بنابراین گاهی این بیماری با نام آنمی کمبود ویتامین شناخته می‌شود.

وی گفت: هنگامی که گلبول‌های قرمز بیش از حد بزرگ شوند، تعداد آنها کمتر از حد مورد نیاز است و همچنین هموگلوبین کمتری دارند. این بدان معنی است که خون به اندازه کافی سرشار از اکسیژن نیست و اکسیژن پایین خون می‌تواند موجب بروز علائم و مشکلاتی شود. باید در نظر داشت که کمبود فولات طبیعتاً عوارض عصبی ایجاد نمی‌کند ولی کمبود ویتامین B۱۲، عوارض عصبی نیز ایجاد می‌کند، چرا که این ویتامین‌ها در بدن به عملکرد صحیح سیستم عصبی کمک می‌کنند.

این متخصص تغذیه با بیان اینکه این نوع کم خونی، ممکن است در اثر اختلالات مادر زادی متابولیسم (سیستم جذب و باز جذب)، فولات(اسید فولیک) و ویتامین B۱۲ باشد، گفت: همچنین کمبود سه ویتامین اسید آسکوربیک (ویتامین C)، ای(توکوفرول) و ب ۱(تیامین) هم ممکن است در ارتباط با آنمی مگالوبلاستیک نقش داشته باشند.

وی با بیان اینکه دریافت قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید و ویتامین B-۱۲ می‌توانند در درمان این نوع کم خونی موثر باشند، گفت: فولیک اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم و سایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت سفید، صدف و جگر به دست آورد.

وی با بیان اینکه عدم دریافت ویتامین B-۱۲ کافی می‌تواند سبب کرختی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات بینایی شود، توضیح داد: در انتخاب نوع درمان باید به عامل مولد بیماری توجه ویژه‌ای داشت، اما به هر حال مصرف ویتامین B-۱۲ ضروری است.

کم خونی پرنیشیوز

این متخصص تغذیه در پایان کم خونی ناشی از فقر ویتامین B-۱۲ را نوع دیگری از کم خونی دانست و گفت: علت کم خونی پرنیشیوز یا آنمی کشنده یک واکنش اتوایمیون (واکنش سیستم دفاعی بدن علیه سلول‌های خودی) علیه سلول‌های دیواره معده است.

سلول‌های دیواره معده در ترشح ماده‌ای به نام فاکتورداخلی نقش دارند که برای جذب ویتامین B۱۲ از غذا ضروری است؛ بنابراین، تخریب سلول‌های دیواره معده سبب کمبود فاکتور داخلی و در نتیجه جذب ناچیز ویتامینB۱۲ می‌شود، این اتفاق گاهی در بیمارانی که جراحی اسلیو معده انجام داده‌اند نیز بروز می‌کند، چون در اثر برداشتن قسمت عمده‌ای از معده توان تولید فاکتور داخلی و اسیدیته معده که هر دو در جذب آهن نقش دارند، مختل شده است.