معیار ​سنجش ​گرمی و​ سردی مزاج

جام جم سرا: همه نمی‌توانند برای داشتن مزاجی سازگار از یک غذا یا نوشیدنی خاص استفاده کنند. به همین دلیل حکمای طب سنتی غذاها را بر حسب گرمازایی‌شان به سه دسته گرم، سرد و معتدل تقسیم‌بندی کرده‌اند.

دکتر محمدعلی زارعیان، پزشک و دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی تهران در گفت‌وگو با جام‌جم می‌گوید: غذاهایی که پس از ورود به بدن با افزایش حرارت و داغی، دمای بدن را از 37 درجه سانتی‌گراد بالاتر ببرد و سبب افزایش جنب و جوش، سرعت تکلم، افزایش حرکات بدن و ارتقای تمرکز و هوش شود غذاهای با طبع گرم و مواد غذایی که دمای بدن را از حد طبیعی پایین‌تر ببرد و باعث سردی، رخوت، سنگینی، خواب آلودگی، در خود فرو رفتن و منگی شود غذاهای با طبع سرد گفته می‌شود و مواد غذایی معتدل چون دمایی هم‌پایه دمای بدن ایجاد می‌کنند ، خنثی بوده و تغییرات گرمی و سردی چندانی در فرد به وجود نمی‌آورند.

اگر با خوردن خوراکی‌های گرمی مانند مویز، خرما، موز، انجیر، مغزهای آجیلی، مواد تند و تیز و... بشدت دچار تعریق و حرارت درونی بدن شدید و صورتتان جوش زد و رنگتان قرمز و کبود و عروقتان پرخون و کمی عصبی مزاج و تمایلتان به انجام فعالیت‌های جسمی و جنسی زیاد شد احتمال این که طبع گرمی داشته باشید، زیاد است. البته استثناهایی هم وجود دارد. به گفته دکتر زارعیان، فرد سرد مزاج با کبد گرم نیز ممکن است این علائم را تجربه کند یا این که احتمال دارد یک فرد گرم مزاج به دلیل عادت به خوردن غذاهایی با طبع گرم چنین علائمی را تجربه نکند یا تجربه‌ای عکس آن داشته باشد.

وی می‌افزاید: اما اگر با خوردن ترشیجات، ماست، خیار، دوغ، آب یخ و... فشارتان بشدت افت کرد و بی‌رمق و کم‌توان شده و از جنب و جوش افتادید و نیاز مبرم به استراحت و خواب پیدا کردید بدانید علاوه بر آن که طبع غذای مصرفی سرد بوده احتمال این که مزاج جنسی و جسمی شما سرد باشد وجود دارد که در این مورد هم استثناهایی هست.

به گفته دکتر زارعیان ماست که طبع سردی دارد در افراد گرم مزاج باعث بهره و افزایش قوای جنسی می‌شود.​ حال اگر این علائم با خوردن این غذاها ظاهر نشد یا خفیف و با توان کم آشکار شد احتمال این که مزاج شما متعادل باشد، وجود دارد.

کدام مزه طبع گرمی دارد؟

دبیر انجمن تحقیقات طب سنتی ایران می‌گوید: با این که گرمی و خشکی در مواردی می‌تواند با بی‌اشتهایی بروز کند، اما معمولا مواد غذایی شور و تند با طبع گرم و خشک، محرک بوده و سبب کسب انرژی جسمی و جنسی می‌شود. مواد ترش مثل آبغوره، آبلیمو، سرکه و سماق بر میزان خشکی و سردی بدن افزوده و هر چه ترش‌تر باشد تأثیر منفی بر دستگاه تنفسی، تناسلی و عصبی دارد و کاهنده انرژی جنسی است. مواد تلخ همچون برخی سبزی‌های تیره، زیتون، چای و ماءالشعیر با تحریک گیرنده‌های چشایی باعث ترشح بزاق و هضم بهتر غذا شده و گرمی بدن را افزایش داده و خون را رقیق کرده و پاک‌‌کننده دستگاه گوارش است. مواد شیرین گرم و تر بوده و فوق‌العاده انرژی‌زا و مصرف آن بعد از گوشت و نان توصیه می‌شود. مواد بی‌‌مزه هم سرد و تر بوده و مصرف بیش از اندازه آن‌ انرژی بدن و اعضا را کاهش می‌دهد.

منظور از تری و خشکی مزاج چیست؟

به گفته دکتر زارعیان، همه افراد دارای مزاج سرد یا گرم هستند، اما چرا این گرمی و سردی با تری و خشکی همراه می‌شود؟ از دیدگاه طب سنتی منظور از تری، میزان انعطاف‌پذیری و رطوبت بدن شخص است. معمولا فردی که گرمی یا سردی مزاجش با تری همراه باشد موهای انعطاف‌پذیر و ناخن‌های نرمی دارد، کیفیت پوستش خوب است، استعداد چاقی دارد و همین طور از نظر روحی لطیف‌تر است و یکدنده و لجباز نیست و این تری در مزاج برخی خوردنی‌ها و نوشیدنی‌ها هم وجود دارد. آب، کاهو، مرکبات، لبنیات، مواد ترش و صیفی‌جاتی مانند هندوانه، طالبی و در کل هر خوردنی که آب و رطوبت بیشتری داشته باشد مزاج ‌تر دارند. البته دکتر زارعیان با اشاره به این که این حکم کلی نیست می‌گوید: ممکن است فرد ترمزاج به دلیل سوءمزاج شبیه یک خشک مزاج رفتار کند یا برعکس.

خشکی هم مقابل تری است و انعطاف‌ناپذیری را نشان می‌دهد. موهای بد حالت، پوست چروکیده، مخاط دهان و بینی خشک، یبوست و همچنین حالات روحی ناخوشایند همچون شکنندگی، لجاجت، ناسازگاری و... از آن جمله است. البته به قول دکتر زارعیان این باعث نمی‌شود که افراد خشک مزاج از خود متنفر شوند، زیرا همه این علائم با این شدت در یک فرد ظاهر نمی‌شود و کلیت ندارد و با مراجعه به متخصصان طب سنتی می‌توان از شدت این علائم کاست.

تشخیص مزاج‌ها

حکما 9 دسته کلی برای مزاج قائل شده‌اند که چهار مزاج گرم و تر، سرد و تر، گرم و خشک و سرد و خشک را مورد بررسی قرار می‌دهیم. دکتر زارعیان، متخصص طب سنتی می‌گوید این توصیفات مزاجی فقط در افراد جوان سالم بدون سوءمزاج عضوی قابل بررسی است.

افراد دارای مزاج گرم‌ و تر استخوان‌بندی درشت و بدنی عضلانی و قوی دارند. رنگ پوستشان سرخ یا تیره است. با‌لمس بدن این افراد حرارت احساس می‌شود و اغلب از حرارت درونی شاکی هستند. رگ‌های سطح بدنشان بویژه دست و پا قطور و نمایان است. نبض‌شان قوی و پر است. از نظر روحی با طراوت و شوخ‌طبع هستند. براحتی به خواب می‌روند و افرادی با روابط عمومی بالا، پرحوصله، پرجنب و جوش و در کل خونگرم هستند. موهایشان تارهای ضخیم داشته و فوق‌العاده پرپشت و مشکی و اغلب دارای فرهای انعطاف‌پذیر است. خوش خوراک هستند و تمایل زیادی به مواد گوشتی، نان، برنج و شیرینی‌ها دارند که نباید در مصرف آن افراط کنند. بوی عرق، ادرار و مدفوع‌شان تند است و کمتر دچار یبوست می‌شوند.

گرمی، چون عامل تحرک و قدرت و جنبش است، بالطبع گرم مزاجان از نظر جنسی قوی هستند و توان جنسی و میل جنسی بالایی دارند. دکتر زارعیان می‌گوید افراد گرم و تر اگر دچارسوء‌مزاج باشند به دلیل تستوسترون بالا بیشترین طاسی را دارند.

تشخیص مزاج گرم و خشک

این افراد، قدبلند و اغلب بدنی لاغر و مینیاتوری دارند، یعنی اعضای بدن و صورتشان ظریف است. رنگ پوستشان گندمی است. سریع حرف می‌زنند و کارها را سریع و تند انجام می‌دهند. کم‌خواب هستند ولی انرژی لازم را کسب می‌کنند. گرمایی هستند و صبر و حوصله آنچنانی ندارند. پوست خشکی دارند و دفعیات بدنشان زیاد نیست، اما تند و بدبوست. این افراد نباید زیاد تندی، شوری و تلخی بخورند. توان جنسی بالایی دارند، اما میل جنسی آنها کمتر از گروه قبلی است.

تشخیص مزاج سرد و تر

چاقی این افراد از جنس چربی است و بدنی پفکی دارند. بهترین پوست را از نظر نرمی و لطافت دارند و رنگشان اغلب سفید است. اعضای بدنشان نرم است و در لمس، بدنشان سرد و بیشتر از سرما شاکی‌اند. رشته‌های مویشان نازک، صاف، کم‌پشت و در اصطلاح گربه‌ای است. دفعیات بدنشان بدون رنگ و بوست و بسیار پرخواب هستند. ممکن است تمرکز و نکته‌سنجی‌شان ضعیف باشد و اغلب آرام و خونسرد بوده و باعقاید دیگران کنار می‌آیند و تحرک و کلام آرامی دارند و نباید زیاد لبنیات، مواد ترش و آبکی بخورند و معمولا توان جنسی و میل جنسی کمی دارند.

تشخیص مزاج سرد و خشک

افراد دارای این مزاج لاغر و ظریف هستند. هر چقدر هم غذا بخورند استعداد چاقی ندارند. پوستشان تیره و در برخی نقاط لک‌دار است. کمی منفی‌گرا هستند و احتمال شک و بدبینی و بددلی در این افراد زیاد است. افرادی دقیق با حافظه‌ای قوی هستند. پوستشان زبر، خشک، سرد و موهایشان مجعد و وز است و موهای زائد زیادی دارند. سخت خوابند و خوابشان کیفیت خوبی ندارد و نباید ترشیجات، غذاهای مانده و آماده بیرون را بخورند و معمولا توان جنسی پایین، اما میل جنسی بالایی دارند.یادآوری می‌کنیم عده زیادی از افراد به دلیل سوءمزاج از روی این توصیفات قادر به تشخیص مزاج خود نیستند.

فاخره بهبهانی / جام‌جم