گفت وگوی اختصاصی تپش با سرپرست دادسرای اطفال و نوجوانان تهران:
۸۰درصد پرونده نوجوانان در دادسرا مختومه می شود
خیابان کانون، جنب کانون اصلاح و تربیت، طبقه همکف مجتمع قضایی شهید سلیمانی. اینجا بیشتر از این‌که شبیه دادسرا باشد، شبیه مدرسه است؛ مدرسه‌ای که دانش‌آموزان آن پشت در ناظم ایستاده‌اند تا به بی‌انضباطی آنها رسیدگی شود. نوجوانانی با لباس آبی که اغلب بعد از رسیدگی به جرایم‌شان، با کمک قضات دادسرا راهی خانه میشوند. اما تعداد کمی هم همراه ماموران به کانون فرستاده میشوند که مدت حضورشان در آنجا هم زیاد نیست.
دعوا و درگیری، مهم‌ترین جرم‌شان است اما گاهی این اتهام تا عنوان قتل سنگین می‌شود. دادسرای اطفال و نوجوانان یکی از دادسراهای تخصصی تهران است که رسیدگی در آنجا با دیگر دادسراها فرق دارد و اینجا متهمان از ارفاقات خوبی برخوردارند. در یکی از روزهای پایانی سال گذشته، مهمان اتاق سرپرست دادسرا بودیم و محمدحسین زارعی، معاون دادستان تهران و سرپرست دادسرای اطفال و نوجوانان با حوصله پاسخگوی پرسش‌های ما بود.
چه شد دادسرای اطفال تشکیل و این مجرمان از سایر مجرمان جدا شدند؟
شرع مقدس ما، قوانین حقوق بشری و قوانین حقوقی‌مان بنا و اصلش بر حمایت از اطفال و نوجوانان گذاشته شده است. درست است که در تعریف اطفال و نوجوانان اختلافاتی وجود دارد اما همان‌طور که گفتم طبق احادیث، شرع، قوانین داخلی و بین‌المللی همیشه اصل بر رعایت مصلحت نوجوانان است. در این خصوص ماده قانونی هم داریم که حتی به صراحت اشاره می‌کند که قانونگذاری، اجرای قانون و... باید با رعایت مصلحت طفل و نوجوان انجام شود. بر همین اساس نظام قضایی ما هم به سمت این آمد که رسیدگی به جرائم نوجوانان و اطفال را تخصصی کند، پس دادسرا و دادگاه ویژه اطفال تشکیل شد.
نکته مهم این‌که سیاست قضایی درخصوص اطفال و نوجوانان مشتمل بر سه بخش است که این سه بخش در تهران حداقل به صورت مجزا انجام می‌شود. اولین بخش حمایت از اطفال بی‌سرپرست و مورد نیاز به حمایت است که در دادسرای ویژه سرپرستی، موضوعات آن رسیدگی می‌شود. در این دادسرا اگر طفلی ولی نداشته یا در شرایط خاص نیاز به حمایت اجتماعی داشته باشد، اقدامات قانونی انجام و دستورات قانونی صادر می‌شود.
دومین بخش مربوط به اطفال و نوجوانان بزه‌دیده است. قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ما یکی از پیشرفته‌ترین و به‌روزترین قوانین است و وظایف متعددی را برای دستگاه‌ها و ادارات کشوری، ازجمله آموزش‌و‌پرورش و بهزیستی و حتی خود دستگاه قضایی تعیین کرده که هدف اصلی آن جلوگیری از بزه‌دیدگی کودکان و نوجوانان و حمایت از نوجوانان بزه‌دیده است. با توجه به این‌که وسعت تهران زیاد است، در پنج دادسرا در نقاط مختلف تهران شعبه ویژه رسیدگی به جرایم کودک‌آزاری تشکیل شده است. سومین بخش دادسرای تخصصی رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان است که به جرائم و رفتار مغایر قانون نوجوانان رسیدگی می‌کند.
در دادسرای شما به جرائم چه نوع متهمانی رسیدگی می‌شود؟
براساس قانون حمایت و تعریفی که قانون حمایت از کودک و نوجوان کرده، تمام افراد زیر ۱۸ سال اعم از دختر یا پسر شامل تعریف نوجوان میشوند. اگر فرد دارای رفتار مغایر قانون زیر ۱۵ سال باشند، رسیدگی به رفتار وی (اتهام) مستقیم در دادگاه اطفال به عمل می‌آید. رسیدگی به رفتار مغایر قانون تمام افراد ۱۵ تا ۱۸ سال در دادسرای ما که دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان است، به عمل می‌آید؛ ازجمله سرقت، قتل، جرایم امنیتی و... .
ماده ۳۰۲ قانون مجازات هم در این موارد لحاظ می‌شود؟
تنها استثنا رسیدگی به رفتار افراد ۱۵ تا ۱۸ سال رفتار مغایر قانونی است که مستقیما در دادگاه رسیدگی می‌شود؛ مانند رسیدگی به جرائم درجه هشت و هفت که به‌طور مستقیم در دادگاه رسیدگی می‌شود.رسیدگی به پرونده این افراد از دادسرا و دادگاه بدوی و دادگاه کیفری یک و حتی تجدیدنظر به صورت تخصصی در شعب ویژه اطفال صورت می‌گیرد. این موضوع هم به این دلیل است که گستردگی قوانین به گونه‌ای است که اگر تخصصی نباشد، همکاران قضایی دچار اشتباه شده و ممکن است براساس قوانین بزرگسال یک نوجوان مجازات شود؛ البته این اتفاق با حمایت‌هایی که از نوجوانان می‌شود، رخ نمی‌دهد.
چه ارفاقاتی در صدور حکم و پس از آن برای نوجوانان در‌نظر گرفته شده است؟
رسیدگی به پرونده این افراد با رعایت حقوق عالی کودک و بدون هیچ‌گونه تفاوتی اعم از مذهب، جنسیت، دین و حتی تابعیت انجام می‌شود. اولین حمایت قانونگذار از این افراد این است که جرائم درجه پنج به بالاتر نوجوانان قابل گذشت است. این امر دست همکاران قضایی را برای ایجاد سازش بازگذاشته است.همکاران قضایی طبق قانون برای صلح و سازش واقعا تلاش می‌کنند.شکات هم معمولاوقتی می‌بینند فردمقابل نوجوان است و به‌هرحال ممکن است براساس احساسات یا شرایط خاص سن مرتکب جرم شده باشد، رضایت می‌دهند.در جرایم درجه ۵ به پایین نیز که شامل جرایم خیلی شدید‌تر می‌شود، قانونگذار نه از باب مجازات نوجوان، بلکه از این نظر که این نوجوانان دارای این رفتار جهت اصلاح و باز اجتماعی شدن نیاز به مراقبت ویژه دارند، نگهداری آنان را در کانون اصلاح و تربیت تجویز کرده است و در مدت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت آموزش‌های متفاوت علمی، روانشناسی و... به آنان داده شود. برای مثال اگر نوجوان بر اساس حکم دادگاه باید سه سال نگهداری شود، اما به تشخیص مددکار اجتماعی و شورای طبقه‌بندی کانون زودتر از مدت نگهداری اصلاح شده و این اصلاح نیز احراز شود، از قوانین ارفاقی ماده ۹۰ آزادی مشروط یا مرخصی‌های ویژه استفاده می‌کند و به آغوش جامعه بر می‌گردد. از سوی دیگر ما بعد از خروج این افراد از کانون هم حمایت‌های پس از خروج ویژه اطفال و نوجوانان را جدا کردیم. این سلسله اقدامات از بدو ورود تا بعد از آزادی، برای اطفال و نوجوانان جداگانه است تا قابلیت ارزیابی و بررسی اقدامات هر دستگاه را جداگانه داشته باشیم.
بعد از ورود پرونده به دادسرا چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
درصد بالایی از پرونده‌های ورودی به دادسرا - بیش از ۸۰ درصد- شامل مواردی می‌شود که با استفاده از ارفاقات قانونی یا اخذ رضایت شاکی، پرونده نوجوان با صدور قرار تعلیق، تعقیب یا ترک تعقیب و.... مختومه می‌شود. وقتی نوجوانی مرتکب جرم شده و شاکی خصوصی ندارد، در صورت امکان در پرونده قرار تعلیق تعقیب صادر می‌شود و علاوه بر این‌که کودک یا نوجوان را به خانواده می‌سپاریم، برای اصلاح به کلاس‌های روانشناسی نیز معرفی می‌گردد.
این ارفاق برای افرادی است که برای بار اول مرتکب جرم شده‌اند؟
بله. برای کسانی است که بار اول مرتکب میشوند، اما اگر واقعا احساس کنیم دفعه دوم بر اساس اتفاق این موضوع پیش آمده است، باز هم از این ارفاقات استفاده می‌کنیم زیرا می‌خواهیم آن نوجوان اصلاح شود. اگر احساس کردیم بار دوم هم، تحت شرایط خاصی مرتکب جرم شده، همکاران ما بررسی می‌کنند و فرد شامل ارفاق می‌شود. در بزرگسالان تعلیق نهایتا یک بار است، ولی برای نوجوان بار دوم هم با احراز این‌که واقعا بعد از این مرتکب نخواهد شد، اعمال می‌شود.
نهایت دو بار برایش تعلیق اعمال می‌شود؟
بله،کسی که سه بار جرمی را مرتکب می‌شود یعنی نمی‌خواهد به سمت اصلاح برود.
اطفال و نوجوانان از امتیاز داشتن روانشناس برخوردار هستند؟
در دادسرای اطفال و نوجوانان با کمک سمن‌های قانونی و مجوزدار، واحد روانشناسی تشکیل دادیم. افرادی که تعلیق میشوند،همان لحظه تحویل خانواده نمی‌شوند وابتدادرکلاس‌های روانشناس مستقردردادسرا شرکت می‌کنند.اگر روان‌شناسان تایید کردند تحویل خانواده میشوند و از خانواده هم تعهد گرفته می‌شود. همین اقدامات باعث می‌شود ۸۰ درصد پرونده‌های ما در دادسرا مختومه شود. در خصوص سایر پرونده‌ها نیز چون شاکی خصوصی دارند و شاکی گذشت نمی‌کند، نمی‌توانیم از ارفاق‌های قانونی استفاده کنیم.
آیا برای این ۸۰ درصد سوءپیشینه ثبت می‌شود؟
برای اطفال حتی آ‌نهایی که محکوم میشوند، پیشینه نداریم. سوءپیشینه ثبت شده‌ای به عنوان سابقه برای اطفال و نوجوانان برابر قانون نداریم و هیچ سابقه‌ای از آنها به عنوان سابقه کیفری محسوب نمی‌شود.
به پرونده‌های دارای شاکی چگونه رسیدگی می‌شود؟
در این پرونده‌ها، اولین کاری که در دادسرا انجام می‌شود تعیین وکیل تسخیری برای نوجوان است. برعکس جرایم بزرگسالان که حتما باید جرم خاصی باشد تا برای فرد وکیل تسخیری اخذ شود در اینجا هر پرونده‌ای که بخواهیم به عنوان کیفرخواست یا مجرمیت به دادگاه بفرستیم، برای مجرمان وکیل تسخیری می‌گیریم.
در گام دوم برای تمام متهمان، پرونده شخصیت تشکیل می‌دهیم که این کار توسط مددکار متخصص انجام می‌شود. در این پرونده، چرایی ارتکاب جرم و وضعیت خانواده متهم مد‌نظر گرفته می‌شود و قاضی با در نظر گرفتن این پرونده شخصیت حکم صادر می‌کند.
اقدام دیگر در دادسرا این است که تحقیقات حتما توسط همکاران قضایی انجام می‌شود. ما به هیچ عنوان تحقیق در پرونده‌های نوجوانان و اطفال را به ضابطان نمی‌سپاریم. در موارد خاص که نیاز است ضابط متهم را در اختیار داشته باشد، باید قبل از غروب آفتاب او را تحویل کانون دهد و حتما در آن مدت باید یکی از اعضای خانواده متهم همراه آنها باشد. نوجوانان بازداشتگاه نمی‌روند. ما بازداشتگاه نوجوانان نداریم و متهم نوجوان باید در کنار افسر نگهبان و زیر دوربین باشد. از خانواده او هم حتما یک نفر باید حضور داشته باشد، مگر فرد کسی را نداشته باشد.
در دادگاه اطفال چگونه به پرونده رسیدگی می‌شود؟
قاضی حتما از مشاوری که در جلسه دادگاه است، مشورت می‌گیرد و نظر او را می‌پرسد و بعد براساس پرونده شخصیتی متهم و نظر مشورتی مشاور رای صادر می‌کند. اعزام افراد به کانون هم از باب مجازات نیست و برای اصلاح
صورت می‌گیرد.
راه‌اندازی پلیس تخصصی اطفال به کجا رسید و آیا شما موافق تشکیل آن هستید؟
لایحه تشکیل پلیس تخصصی اطفال به کمیسیون قضایی مجلس رفته و اگر پلیس اطفال تشکیل شود کمک بزرگی در رعایت حقوق و مصلحت نوجوان خواهد بود. وقتی یک پلیس مشغول رسیدگی به جرائم است، شاید گاهی فرقی بین نوجوان و مجرم بزرگسال قائل نشود، ولی وقتی پلیسی کار تخصصی‌اش درخصوص نوجوانان باشد، واقعا کمک بزرگی است.
تعیین مجازات نوجوانان به چه شکل انجام می‌شود؟
مجازات نوجوانان (۱۵ تا ۱۸ سال) نسبت به بزرگسالان بسیار خفیف است. اگر مجازات درجه یک برای بزرگسال داشته باشیم، اینجا برای نوجوانان تبدیل به دو تا پنج سال نگهداری در کانون می‌شود. حتی جرائمی که ممکن است برای بزرگسال حبس داشته باشد، برای نوجوانان صرفا جریمه مالی دارد. اصلی‌ترین موضوع در مورد حمایت از نوجوانان ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی است. در شرع و قانون اصل مجازات برای افراد بالغ (دختر ۹سال قمری و پسر ۱۵سال قمری) که مرتکب قتل شده‌اند، قصاص است و اگر مرتکب جرائم حدود شوند، باید حد بر آنها اجرا شود، ولی ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت گفته است در قصاص و حدود در صورت وجود شبهه در کمال عقل و عدم درک ماهیت و حرمت جرم از سوی نوجوان و احراز آن از سوی قاضی، قصاص و حد منتفی می‌شود و مجازات تبدیل به ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی می‌گردد.
یعنی هیچ نوجوانی تاکنون قصاص نشده است؟
تا جایی که من اطلاع دارم و به‌ویژه در این چند سالی که بنده سرپرست دادسرای نوجوانان هستم، به‌صراحت می‌گویم هیچ نوجوانی به جرم قتل، قصاص نشده است. در این مدت قتل هم رخ داده ولی برای هیچ نوجوانی حکم قصاص صادر نشده و برابر قانون مجازات اسلامی، نوجوان قاتل حداکثر به پنج سال نگهداری در قانون محکوم شده است. طبق این ماده هیچ تبعیض جنسیتی و مذهبی و تابعیتی هم وجود ندارد. ممکن است ایرانی مرتکب قتل اتباع شده یا اتباع مرتکب قتل ایرانی شده باشند که در هر صورت درخصوص هیچ‌کدام حکم قصاص صادر نشده است.
جلوی اجرای حکم‌شان هم گرفته می‌شود؟
اصلا حکمی برای‌شان صادر نمی‌شود. در مرحله دادسرا این افراد را به پزشکی‌قانونی معرفی می‌کنیم و پزشکی‌قانونی می‌گوید کمال عقل در فرد احراز نشد. این پرونده چون قتل است به دادگاه کیفری یک استان می‌رود و در شعب ویژه نوجوانان رسیدگی می‌شود. درنهایت برای متهم تا پنج سال حبس حکم صادر می‌گردد.جرائمی داریم که متهم زیر سن قانونی مرتکب شده و پس از ۱۸سالگی دستگیر و مجازات می‌شود. اینجا هم قانونگذار تخفیفات را در نظر می‌گیرد، اگرچه فرد در دادگاه کیفری۲ محاکمه می‌شود ولی رسیدگی براساس قوانین نوجوانان صورت می‌گیرد و اگر دادگاه مجازات بزرگسال برای‌شان در نظر بگیرد، حکم به دفتر سرپرست دادسرا می‌آید و دادسرا نسبت به حکم تجدیدنظرخواهی می‌کند. حتی اگر متوجه نشویم و حکم برای اجرای احکام برود، آنجا متوجه شده و ورود می‌کنیم.
مجازات این افراد چگونه است؟
همان‌طور که گفتم، مجازات نوجوانان براساس ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی تعیین می‌شود که در جرائم خفیف‌تر فقط جزای نقدی است. کسانی که دارند، خودشان پرداخت می‌کنند. افرادی که توان پرداخت ندارند، تمام تلاش‌مان را می‌کنیم از خیران کمک بگیریم تا جزای نقدی این افراد پرداخت شود تا مجبور به اعمال مجازات‌های دیگر نشویم. برخی محکومان رد مال دارند و باید دیه بدهند که برای آنها هم خیرین را به کار می‌گیریم و با خانواده شاکی صحبت می‌کنیم که آنها هم معمولا بخشی از پول را می‌بخشند.برخی باید در کانون نگهداری شوند که به آنجا منتقل می‌گردند. در آنجا با کمک روانشناس پرونده شخصیت جدیدی تشکیل می‌شود و در خوابگاه‌ها، یک یا دو مددکار وجود دارد و آنها پیگیر گرفتن رضایت برای نوجوانان هستند. من هفته‌ای یک‌بار به کانون اصلاح و تربیت می‌روم و همکارانم حداقل ماهی یک‌بار.
در کانون اصلاح و تربیت چه شرایطی حاکم است؟
کانون اصلاح و تربیت از نظر رفاهی در سطح بالایی قرار دارد و در آنجا، زمین فوتسال، استخر، باشگاه بدنسازی، سینما و مهم‌تر از همه مدرسه داریم. در آنجا هم هیچ فرقی بین ایرانی و اتباع نیست و در کنار هم نگهداری میشوند.
در کانون، دختران و پسران با هم نگهداری میشوند؟
کانون اصلاح و تربیت دارای دو بخش مجزا (دختران و پسران) است. در شهر تهران با جمعیت حدود ۱۵میلیون نفری، کمتر از صد نوجوان محکوم داریم که در کانون هستند. بسیاری از این آنها مرتکب سرقت شده و شاکی خصوصی دارند. ما در دادسرا و کانون تمام تلاش‌مان را برای آزادی محکومان به پرداخت دیه انجام می‌دهیم و فقط در یک مورد برای پرداخت دیه از یک خیر ۸۰۰میلیون تومان دریافت کردیم.
محکوم به قصاص در کانون داریم؟
خیر. هیچ محکوم به قصاصی در کانون حداقل در چند سال گذشته که من سرپرست دادسرا هستم نداشته‌ایم و هیچ حکم قصاصی هم در این مدت صادر نشده است.
قتل در دادسرای جرائم جنایی رسیدگی نمی‌شود؟
اگر مجرم زیر سن قانونی باشد، پرونده برای رسیدگی به دادسرای ما ارسال شده و از سوی همکارانم رسیدگی می‌شود. برای بازسازی صحنه جرم یا موارد تحقیقات هم ظابطان متهم را تحویل و قبل از غروب آفتاب به کانون بازمی‌گردانند.
پس از آزادی مجرمان نوجوان، آنها باز هم تحت مراقبت قرار می‌گیرند؟
ما مرحله پس از خروج داریم و به فکر بعد از آزادی آنها هم هستیم. واحد مستقلی برای پس از خروج نوجوانان راه‌اندازی شده که کارمند و مددکارش مجزا هستند و کار بزرگسالان را انجام نمی‌دهند. تمام افرادی که از کانون ترخیص میشوند، یک ماه قبل از آزادی به این واحد معرفی شده و کارهای‌شان را انجام می‌دهند. به‌واسطه این‌که اینها نوجوان هستند و کار کودکان منع قانونی دارد، برای پدر یا مادر این افراد وام می‌گیریم وبه خانواده کمک می‌کنیم تا منافعش به آن نوجوان برسد.
گاهی برخی از این کودکان از سوی خانواده طرد میشوند، برنامه شما برای پذیرش آنها توسط خانواده‌ها چیست؟
وقتی پرونده شخصیت را تشکیل می‌دهیم، تمام جزئیات افراد خانواده ازجمله اعتیاد، درآمد، سطح سواد و زندگی را بررسی می‌کنیم. اگر خانواده سالم باشد، کودک و نوجوان تحویل خانواده می‌شود اما اگر خانواده سالم نباشد، ممکن است فرد تحویل بهزیستی شود.
بازپرس ویژه قتل شما خانم است؟
بله.یک بازپرس خانم،پرونده قتل نوجوانان رارسیدگی می‌کند،چون‌فکرمی‌کنیم‌این‌طور بیشترحقوق نوجوانان‌رعایت می‌شود.
این تخفیف و بخشش متهمان، باعث نمی‌شود آنها از این ارفاقات سوءاستفاده کنند؟
درصدی از جرائم نوجوانان مربوط به درگیری بین مدارس و زد و خوردهای نوجوانان است که به طور ناگهانی و بدون تصمیم قبلی است اما درخصوص جرائمی مثل سرقت، ممکن است باندهای سرقت از این ارفاقات برای نوجوانان سوءاستفاده و از آنها برای سرقت استفاده کنند.
راهکار شما برای جلوگیری از این سوء‌استفاده‌ها چیست؟
برخی جرائم سرقت قابل گذشت نیست وبرای نوجوان هم مانند بزرگسالان حبس دارد.(هرچند به میزان کمتر) اگر ما احراز کنیم، از نوجوان سوءاستفاده می‌شود، جزو موارد خاص است و برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان علاوه‌بر مجازات مرتکب نوجوان،افرادی که سوءاستفاده کردندراشناسایی وبه دستگاه قضایی می‌کشانیم ومجازات سختی درانتظارشان است.
در این رابطه باندی هم دستگیر کردید؟
تاکنون باند سازمان‌یافته نداشتیم اما همکاری‌های دو نفره بزرگسال و نوجوان داشتیم که برابر مقررات برای هرکدام پرونده تشکیل شده است.
بیشترین جرائم نوجوانان ما در چه حوزه‌ای است؟
همان‌طور که اشاره کردم، ما با تنوع جرائم در این دادسرا مواجه هستیم ولی جرائم هیجانی که ویژگی نوجوانان است، مثل نزاع بین دانش‌آموزی، از پرتکرارترین جرائم است.
برای پیشگیری از این جرم چه کرده‌اید؟
یکی از راه‌های پیشگیری از این جرم، آموزش مدیران مدارس است. در دادسرای اطفال و نوجوانان برای مدیران مدارس کلاسی را برگزار کردیم و این روند ان‌شاءالله ادامه خواهد داشت. لازم است به آنها آموزش داده شود که حقوق دانش‌آموز در مدرسه چیست و مدیر مدرسه و مسئولان در مواجهه با این موضوع چه وظیفه‌‌ای دارند.
در جهت حفظ حقوق دانش‌آموزان، بحث معلم بلاگری و سوءاستفاده از آنها مطرح است. معلم بلاگری جرم است؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند معلم‌بلاگری یک موضوع عادی است و جرم محسوب نمی‌شود درحالی‌که این امر نه‌تنها مغایر رعایت حقوق کودکان و نوجوانان است بلکه باتوجه به این‌که معلمان از این کار به درآمد می‌رسند (جذب فالوور و ...)، این موضوع و این اقدام برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان جرم است که در شعب ویژه کودک‌آزاری رسیدگی می‌شود.
معلمان و مدیران می‌توانند در کاهش ورودی پرونده‌های شما موثر باشد؟
یکی از حلقه‌های مفقوده علل بزهکاری نوجوانان، عدم آموزش صحیح و عدم اطلاع آنان از قوانین است و معلمان و مدیران با آموزش می‌توانند از افزایش ورودی نوجوانان به مراجع قضایی جلوگیری کنند. همچنین مدیران مدارس و آموزش و پرورش می‌توانند با تشکیل جلسه با خانواده طرفین درگیری، بین آنان سازش ایجاد کنند و از ورود نوجوانان به چرخه قضایی جلوگیری به‌عمل آید.
بعد از نزاع، بیشترین پرونده شامل چه جرمی است؟
یکی دیگر از جرائم پرتکرار سرقت است. نوجوانان زیاد سراغ جرائم خشن نمی‌روند، موبایل‌قاپی و کیف‌قاپی راحت‌تر است و کمتر سراغ سرقت مسلحانه می‌روند. جثه و سن در نوع جرم تاثیرگذار است.
نوجوان به چه دلیلی سمت سرقت می‌رود؟
هرچند یکی از دلایل اصلی سرقت مشکل مالی خانواده سارق است ولی در برخی موارد علت سرقت، صرفا تخلیه هیجانات است و سارق مشکل مالی ندارد.
در حوزه مواد مخدر جرم نوجوان چگونه ارزیابی می‌شود؟
بیشترین فراوانی پرونده نوجوانان در حوزه مواد مخدر، مربوط به کشف مواد به میزان کم (چند گرم) است که به نظر می‌رسد بیشتر جهت استعمال است و همان‌طور که در موضوع سرقت هم بیان شد، اگر متوجه شویم شخص بزرگسالی از وضعیت نوجوان سوءاستفاده کرده و نوجوان را به فروش یا نگهداری مواد مخدر واداشته است، ضمن برخورد قانونی با مرتکب نوجوان، شخص بزرگسال نیز برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مجازات می‌شود.
چه تعداد از افراد حاضر در کانون دختران مجرم هستند؟
طی بازدیدی که ماه گذشته از واحد دختران کانون داشتم، فقط سه دختر نوجوان بازداشت بودند که جرم همه آنها قتل بود. خیران و دستگاه‌ها و شاکیان وقتی می‌فهمند مجرم دختر نوجوان است زودتر کمک می‌کنند تا افراد در کانون نمانند. کسانی که می‌مانند عمدتا مرتکب جرائم مهم مثل قتل شده‌اند.
براساس اخبار رسانه‌ها، به نظر می‌رسد ارتکاب قتل توسط دختران نوجوان افزایش یافته است.
خیر. این موضوع صحت ندارد. چون مرجع تخصصی جرائم نوجوانان ما هستیم می‌دانیم چنین چیزی نیست. در دو سال گذشته در تهران شاید دو قتل از سوی دختران نوجوان رخ داده باشد.
در حوزه جرائم سایبری چطور؟
بیشتر نوجوانانی که وارد جرائم سایبری میشوند، برای نشان دادن توانایی خود و خودنمایی این کار را انجام می‌دهند تا بگویند ببینید من چه توانایی‌هایی دارم.
کار در دادسرای اطفال سخت‌تر است یا بازپرس ویژه قتل بودن؟
من در قسمت‌های مختلف قضایی سابقه خدمت دارم، دادرسی کیفری۲، دادرسی دادگاه خانواده، رئیس دادگاه حقوقی و... بوده‌ام. به نظرم یکی از سخت‌ترین کارهای قضایی بازپرس قتل بودن، آن هم در تهران است. بازپرس قتل با فشارهای روحی و جسمی زیادی مواجه است و با انواع جسد روبه‌رو می‌شود که شخصا باید اجساد را بررسی کند ولی در آنجا متهم شما یک مجرم خطرناک است و بازپرس می‌داند که باید در برخورد با وی سختگیری‌های قانونی را اعمال کند ولی در دادسرای اطفال و نوجوانان، بزهکار یک فرد نوجوان است که از طرفی به خاطر بزهکار بودن باید برخورد قانونی با وی صورت گیرد و از طرفی چون نوجوان است، باید مورد حمایت قرار بگیرد که این دوگانگی باعث فشار روحی به همکاران قضایی حوزه اطفال و نوجوانان می‌شود. به همین دلیل تمام تلاش همکاران ما این است که با به‌کارگیری اقدامات حمایتی و اصلاحی و استفاده از ارفاقات قانونی و اخذ رضایت شکات، نوجوان را از ورود به چرخه قضایی خارج کنند.
سخت‌ترین پرونده‌ای که در دادسرا داشتید، چه بود؟
یک پرونده قتل بوده است.
از تلخ‌ترین خاطرهتان در دادسرای جنایی بگویید.
تلخ‌ترین پرونده‌ها، قتل‌های خانوادگی مقابل چشم فرزندان است. در یکی از این پرونده‌ها اعضای خانواده درحال سفر بودند که مادر جلوی چشم فرزند با ضربات چاقو کشته شد. در این‌گونه موارد شما نه‌تنها با سختی پرونده قتل مواجه هستید، بلکه وضعیت این کودک فشار روحی مضاعفی را به شما تحمیل می‌کند.
تعداد قتل‌های تهران زیاد است؟
قبل از این‌که بازپرس قتل تهران شوم، فکر می‌کردم تهران خیلی قتل داشته باشد اما وقتی بازپرس ویژه قتل شدم، متوجه شدم ارتکاب قتل در تهران به نسبت سایر جرائم و جمعیت آن به‌قدری کم بود که می‌گویم از نظر وقوع قتل، تهران جزو امن‌ترین شهرهای کشور است.
به‌جز پرونده‌های خاص، سخت‌ترین قتلی که کشف کردید، چه بود؟
بیشترقتل‌هایی که من رسیدگی کردم،قتل‌های ناگهانی وبدون برنامه قبلی مثل قتل دردرگیری و...بودندکه شناسایی و دستگیری قاتل به‌مراتب راحت‌تر از قتل‌های برنامه‌ریزی شده است اما پرونده‌هایی هم وجود داشت که قاتل با فکر و برنامه‌ریزی مرتکب قتل شده و از قبل تمام تلاش خود را جهت از بین بردن ادله جرم کرده بود که در این پرونده‌ها شناسایی و دستگیری قاتل به‌مراتب سخت‌تر بود که در یک نمونه آن خانمی که با مرد غریبه ارتباط گرفته بود، همسر خود را به قتل رسانده و با برنامه‌ریزی و صحنه‌سازی قتل را منتسب به شخصی می‌کرد که به قصد تجاوز به خانه آنها آمده و وقتی با همسر ایشان مواجه شده، وی را به قتل رسانده است. در تمام مراحل این خانم به‌عنوان شاکی پیگیر پرونده بود ولی پس از تحقیقات تکمیلی مشخص شد این زن همسرش را به قتل رسانده است.
صحنه‌های قتل روی شما تأثیر دارد؟
قطعا تأثیر می‌گذارد. بازپرس قتل در هفته به مدت ۲۴ ساعت کشیک است که تمام قتل‌ها، خودکشی‌ها، فوت‌های مشکوک به وی اطلاع داده می‌شود. کار بازپرس ویژه قتل واقعا از سخت‌ترین کارهاست.
شیرین‌ترین خاطرهتان چیست؟
وقتی در پرونده قتل، خانواده مقتول با دستگیری قاتل به آرامش می‌رسند، شیرین است. شیرین‌ترین خاطره اما گرفتن رضایت و رهایی افراد از قصاص است. در زمان بازپرسی به لطف خدا توانستم در چند مورد رضایت شکات را اخذ کنم.
پرکار‌ترین روزهای کاری‌تان را یادتان هست؟
وقتی بازپرس جنایی بودم، در ماه حدود یک هفته کشیک بودیم. گاهی می‌شد دو ماه من صحنه قتل نداشتم ولی یک روز ساعت دو و نیم بعدازظهر به سمت خانه می‌رفتم که تماس گرفتند موضوعی مشکوک به قتل است. با توضیحاتی که مأمور کلانتری به من داد به خودم گفتم قتل است و به سمت صحنه رفتم. تا ساعت هشت آنجا بودیم که قاتل را پیدا و دستگیر کردم. بعد از آن دو بار دیگر تلفن کشیک زنگ خورد و به صحنه رفتم. به گونه‌ای که تا پایان ساعت اداری روز بعد، به خانه نرفتم و صبح دوباره به محل کار برگشتم.
چه شد دادسرای اطفال تشکیل و این مجرمان از سایر مجرمان جدا شدند؟
شرع مقدس ما، قوانین حقوق بشری و قوانین حقوقی‌مان بنا و اصلش بر حمایت از اطفال و نوجوانان گذاشته شده است. درست است که در تعریف اطفال و نوجوانان اختلافاتی وجود دارد اما همان‌طور که گفتم طبق احادیث، شرع، قوانین داخلی و بین‌المللی همیشه اصل بر رعایت مصلحت نوجوانان است. در این خصوص ماده قانونی هم داریم که حتی به صراحت اشاره می‌کند که قانونگذاری، اجرای قانون و... باید با رعایت مصلحت طفل و نوجوان انجام شود. بر همین اساس نظام قضایی ما هم به سمت این آمد که رسیدگی به جرائم نوجوانان و اطفال را تخصصی کند، پس دادسرا و دادگاه ویژه اطفال تشکیل شد.
نکته مهم این‌که سیاست قضایی درخصوص اطفال و نوجوانان مشتمل بر سه بخش است که این سه بخش در تهران حداقل به صورت مجزا انجام می‌شود. اولین بخش حمایت از اطفال بی‌سرپرست و مورد نیاز به حمایت است که در دادسرای ویژه سرپرستی، موضوعات آن رسیدگی می‌شود. در این دادسرا اگر طفلی ولی نداشته یا در شرایط خاص نیاز به حمایت اجتماعی داشته باشد، اقدامات قانونی انجام و دستورات قانونی صادر می‌شود.
دومین بخش مربوط به اطفال و نوجوانان بزه‌دیده است. قانون حمایت از اطفال و نوجوانان ما یکی از پیشرفته‌ترین و به‌روزترین قوانین است و وظایف متعددی را برای دستگاه‌ها و ادارات کشوری، ازجمله آموزش‌و‌پرورش و بهزیستی و حتی خود دستگاه قضایی تعیین کرده که هدف اصلی آن جلوگیری از بزه‌دیدگی کودکان و نوجوانان و حمایت از نوجوانان بزه‌دیده است. با توجه به این‌که وسعت تهران زیاد است، در پنج دادسرا در نقاط مختلف تهران شعبه ویژه رسیدگی به جرایم کودک‌آزاری تشکیل شده است. سومین بخش دادسرای تخصصی رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان است که به جرائم و رفتار مغایر قانون نوجوانان رسیدگی می‌کند.
در دادسرای شما به جرائم چه نوع متهمانی رسیدگی می‌شود؟
براساس قانون حمایت و تعریفی که قانون حمایت از کودک و نوجوان کرده، تمام افراد زیر ۱۸ سال اعم از دختر یا پسر شامل تعریف نوجوان میشوند. اگر فرد دارای رفتار مغایر قانون زیر ۱۵ سال باشند، رسیدگی به رفتار وی (اتهام) مستقیم در دادگاه اطفال به عمل می‌آید. رسیدگی به رفتار مغایر قانون تمام افراد ۱۵ تا ۱۸ سال در دادسرای ما که دادسرای ویژه رسیدگی به جرائم اطفال و نوجوانان است، به عمل می‌آید؛ ازجمله سرقت، قتل، جرایم امنیتی و... .
ماده ۳۰۲ قانون مجازات هم در این موارد لحاظ می‌شود؟
تنها استثنا رسیدگی به رفتار افراد ۱۵ تا ۱۸ سال رفتار مغایر قانونی است که مستقیما در دادگاه رسیدگی می‌شود؛ مانند رسیدگی به جرائم درجه هشت و هفت که به‌طور مستقیم در دادگاه رسیدگی می‌شود.رسیدگی به پرونده این افراد از دادسرا و دادگاه بدوی و دادگاه کیفری یک و حتی تجدیدنظر به صورت تخصصی در شعب ویژه اطفال صورت می‌گیرد. این موضوع هم به این دلیل است که گستردگی قوانین به گونه‌ای است که اگر تخصصی نباشد، همکاران قضایی دچار اشتباه شده و ممکن است براساس قوانین بزرگسال یک نوجوان مجازات شود؛ البته این اتفاق با حمایت‌هایی که از نوجوانان می‌شود، رخ نمی‌دهد.
چه ارفاقاتی در صدور حکم و پس از آن برای نوجوانان در‌نظر گرفته شده است؟
رسیدگی به پرونده این افراد با رعایت حقوق عالی کودک و بدون هیچ‌گونه تفاوتی اعم از مذهب، جنسیت، دین و حتی تابعیت انجام می‌شود. اولین حمایت قانونگذار از این افراد این است که جرائم درجه پنج به بالاتر نوجوانان قابل گذشت است. این امر دست همکاران قضایی را برای ایجاد سازش بازگذاشته است.همکاران قضایی طبق قانون برای صلح و سازش واقعا تلاش می‌کنند.شکات هم معمولاوقتی می‌بینند فردمقابل نوجوان است و به‌هرحال ممکن است براساس احساسات یا شرایط خاص سن مرتکب جرم شده باشد، رضایت می‌دهند.در جرایم درجه ۵ به پایین نیز که شامل جرایم خیلی شدید‌تر می‌شود، قانونگذار نه از باب مجازات نوجوان، بلکه از این نظر که این نوجوانان دارای این رفتار جهت اصلاح و باز اجتماعی شدن نیاز به مراقبت ویژه دارند، نگهداری آنان را در کانون اصلاح و تربیت تجویز کرده است و در مدت نگهداری در کانون اصلاح و تربیت آموزش‌های متفاوت علمی، روانشناسی و... به آنان داده شود. برای مثال اگر نوجوان بر اساس حکم دادگاه باید سه سال نگهداری شود، اما به تشخیص مددکار اجتماعی و شورای طبقه‌بندی کانون زودتر از مدت نگهداری اصلاح شده و این اصلاح نیز احراز شود، از قوانین ارفاقی ماده ۹۰ آزادی مشروط یا مرخصی‌های ویژه استفاده می‌کند و به آغوش جامعه بر می‌گردد. از سوی دیگر ما بعد از خروج این افراد از کانون هم حمایت‌های پس از خروج ویژه اطفال و نوجوانان را جدا کردیم. این سلسله اقدامات از بدو ورود تا بعد از آزادی، برای اطفال و نوجوانان جداگانه است تا قابلیت ارزیابی و بررسی اقدامات هر دستگاه را جداگانه داشته باشیم.
بعد از ورود پرونده به دادسرا چه اتفاقی رخ می‌دهد؟
درصد بالایی از پرونده‌های ورودی به دادسرا - بیش از ۸۰ درصد- شامل مواردی می‌شود که با استفاده از ارفاقات قانونی یا اخذ رضایت شاکی، پرونده نوجوان با صدور قرار تعلیق، تعقیب یا ترک تعقیب و.... مختومه می‌شود. وقتی نوجوانی مرتکب جرم شده و شاکی خصوصی ندارد، در صورت امکان در پرونده قرار تعلیق تعقیب صادر می‌شود و علاوه بر این‌که کودک یا نوجوان را به خانواده می‌سپاریم، برای اصلاح به کلاس‌های روانشناسی نیز معرفی می‌گردد.
این ارفاق برای افرادی است که برای بار اول مرتکب جرم شده‌اند؟
بله. برای کسانی است که بار اول مرتکب میشوند، اما اگر واقعا احساس کنیم دفعه دوم بر اساس اتفاق این موضوع پیش آمده است، باز هم از این ارفاقات استفاده می‌کنیم زیرا می‌خواهیم آن نوجوان اصلاح شود. اگر احساس کردیم بار دوم هم، تحت شرایط خاصی مرتکب جرم شده، همکاران ما بررسی می‌کنند و فرد شامل ارفاق می‌شود. در بزرگسالان تعلیق نهایتا یک بار است، ولی برای نوجوان بار دوم هم با احراز این‌که واقعا بعد از این مرتکب نخواهد شد، اعمال می‌شود.
نهایت دو بار برایش تعلیق اعمال می‌شود؟
بله،کسی که سه بار جرمی را مرتکب می‌شود یعنی نمی‌خواهد به سمت اصلاح برود.
اطفال و نوجوانان از امتیاز داشتن روانشناس برخوردار هستند؟
در دادسرای اطفال و نوجوانان با کمک سمن‌های قانونی و مجوزدار، واحد روانشناسی تشکیل دادیم. افرادی که تعلیق میشوند،همان لحظه تحویل خانواده نمی‌شوند وابتدادرکلاس‌های روانشناس مستقردردادسرا شرکت می‌کنند.اگر روان‌شناسان تایید کردند تحویل خانواده میشوند و از خانواده هم تعهد گرفته می‌شود. همین اقدامات باعث می‌شود ۸۰ درصد پرونده‌های ما در دادسرا مختومه شود. در خصوص سایر پرونده‌ها نیز چون شاکی خصوصی دارند و شاکی گذشت نمی‌کند، نمی‌توانیم از ارفاق‌های قانونی استفاده کنیم.
آیا برای این ۸۰ درصد سوءپیشینه ثبت می‌شود؟
برای اطفال حتی آ‌نهایی که محکوم میشوند، پیشینه نداریم. سوءپیشینه ثبت شده‌ای به عنوان سابقه برای اطفال و نوجوانان برابر قانون نداریم و هیچ سابقه‌ای از آنها به عنوان سابقه کیفری محسوب نمی‌شود.
به پرونده‌های دارای شاکی چگونه رسیدگی می‌شود؟
در این پرونده‌ها، اولین کاری که در دادسرا انجام می‌شود تعیین وکیل تسخیری برای نوجوان است. برعکس جرایم بزرگسالان که حتما باید جرم خاصی باشد تا برای فرد وکیل تسخیری اخذ شود در اینجا هر پرونده‌ای که بخواهیم به عنوان کیفرخواست یا مجرمیت به دادگاه بفرستیم، برای مجرمان وکیل تسخیری می‌گیریم.
در گام دوم برای تمام متهمان، پرونده شخصیت تشکیل می‌دهیم که این کار توسط مددکار متخصص انجام می‌شود. در این پرونده، چرایی ارتکاب جرم و وضعیت خانواده متهم مد‌نظر گرفته می‌شود و قاضی با در نظر گرفتن این پرونده شخصیت حکم صادر می‌کند.
اقدام دیگر در دادسرا این است که تحقیقات حتما توسط همکاران قضایی انجام می‌شود. ما به هیچ عنوان تحقیق در پرونده‌های نوجوانان و اطفال را به ضابطان نمی‌سپاریم. در موارد خاص که نیاز است ضابط متهم را در اختیار داشته باشد، باید قبل از غروب آفتاب او را تحویل کانون دهد و حتما در آن مدت باید یکی از اعضای خانواده متهم همراه آنها باشد. نوجوانان بازداشتگاه نمی‌روند. ما بازداشتگاه نوجوانان نداریم و متهم نوجوان باید در کنار افسر نگهبان و زیر دوربین باشد. از خانواده او هم حتما یک نفر باید حضور داشته باشد، مگر فرد کسی را نداشته باشد.
در دادگاه اطفال چگونه به پرونده رسیدگی می‌شود؟
قاضی حتما از مشاوری که در جلسه دادگاه است، مشورت می‌گیرد و نظر او را می‌پرسد و بعد براساس پرونده شخصیتی متهم و نظر مشورتی مشاور رای صادر می‌کند. اعزام افراد به کانون هم از باب مجازات نیست و برای اصلاح
صورت می‌گیرد.
راه‌اندازی پلیس تخصصی اطفال به کجا رسید و آیا شما موافق تشکیل آن هستید؟
لایحه تشکیل پلیس تخصصی اطفال به کمیسیون قضایی مجلس رفته و اگر پلیس اطفال تشکیل شود کمک بزرگی در رعایت حقوق و مصلحت نوجوان خواهد بود. وقتی یک پلیس مشغول رسیدگی به جرائم است، شاید گاهی فرقی بین نوجوان و مجرم بزرگسال قائل نشود، ولی وقتی پلیسی کار تخصصی‌اش درخصوص نوجوانان باشد، واقعا کمک بزرگی است.
تعیین مجازات نوجوانان به چه شکل انجام می‌شود؟
مجازات نوجوانان (۱۵ تا ۱۸ سال) نسبت به بزرگسالان بسیار خفیف است. اگر مجازات درجه یک برای بزرگسال داشته باشیم، اینجا برای نوجوانان تبدیل به دو تا پنج سال نگهداری در کانون می‌شود. حتی جرائمی که ممکن است برای بزرگسال حبس داشته باشد، برای نوجوانان صرفا جریمه مالی دارد. اصلی‌ترین موضوع در مورد حمایت از نوجوانان ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی است. در شرع و قانون اصل مجازات برای افراد بالغ (دختر ۹سال قمری و پسر ۱۵سال قمری) که مرتکب قتل شده‌اند، قصاص است و اگر مرتکب جرائم حدود شوند، باید حد بر آنها اجرا شود، ولی ماده ۹۱ قانون مجازات اسلامی به‌صراحت گفته است در قصاص و حدود در صورت وجود شبهه در کمال عقل و عدم درک ماهیت و حرمت جرم از سوی نوجوان و احراز آن از سوی قاضی، قصاص و حد منتفی می‌شود و مجازات تبدیل به ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی می‌گردد.
یعنی هیچ نوجوانی تاکنون قصاص نشده است؟
تا جایی که من اطلاع دارم و به‌ویژه در این چند سالی که بنده سرپرست دادسرای نوجوانان هستم، به‌صراحت می‌گویم هیچ نوجوانی به جرم قتل، قصاص نشده است. در این مدت قتل هم رخ داده ولی برای هیچ نوجوانی حکم قصاص صادر نشده و برابر قانون مجازات اسلامی، نوجوان قاتل حداکثر به پنج سال نگهداری در قانون محکوم شده است. طبق این ماده هیچ تبعیض جنسیتی و مذهبی و تابعیتی هم وجود ندارد. ممکن است ایرانی مرتکب قتل اتباع شده یا اتباع مرتکب قتل ایرانی شده باشند که در هر صورت درخصوص هیچ‌کدام حکم قصاص صادر نشده است.
جلوی اجرای حکم‌شان هم گرفته می‌شود؟
اصلا حکمی برای‌شان صادر نمی‌شود. در مرحله دادسرا این افراد را به پزشکی‌قانونی معرفی می‌کنیم و پزشکی‌قانونی می‌گوید کمال عقل در فرد احراز نشد. این پرونده چون قتل است به دادگاه کیفری یک استان می‌رود و در شعب ویژه نوجوانان رسیدگی می‌شود. درنهایت برای متهم تا پنج سال حبس حکم صادر می‌گردد.جرائمی داریم که متهم زیر سن قانونی مرتکب شده و پس از ۱۸سالگی دستگیر و مجازات می‌شود. اینجا هم قانونگذار تخفیفات را در نظر می‌گیرد، اگرچه فرد در دادگاه کیفری۲ محاکمه می‌شود ولی رسیدگی براساس قوانین نوجوانان صورت می‌گیرد و اگر دادگاه مجازات بزرگسال برای‌شان در نظر بگیرد، حکم به دفتر سرپرست دادسرا می‌آید و دادسرا نسبت به حکم تجدیدنظرخواهی می‌کند. حتی اگر متوجه نشویم و حکم برای اجرای احکام برود، آنجا متوجه شده و ورود می‌کنیم.
مجازات این افراد چگونه است؟
همان‌طور که گفتم، مجازات نوجوانان براساس ماده ۸۸ قانون مجازات اسلامی تعیین می‌شود که در جرائم خفیف‌تر فقط جزای نقدی است. کسانی که دارند، خودشان پرداخت می‌کنند. افرادی که توان پرداخت ندارند، تمام تلاش‌مان را می‌کنیم از خیران کمک بگیریم تا جزای نقدی این افراد پرداخت شود تا مجبور به اعمال مجازات‌های دیگر نشویم. برخی محکومان رد مال دارند و باید دیه بدهند که برای آنها هم خیرین را به کار می‌گیریم و با خانواده شاکی صحبت می‌کنیم که آنها هم معمولا بخشی از پول را می‌بخشند.برخی باید در کانون نگهداری شوند که به آنجا منتقل می‌گردند. در آنجا با کمک روانشناس پرونده شخصیت جدیدی تشکیل می‌شود و در خوابگاه‌ها، یک یا دو مددکار وجود دارد و آنها پیگیر گرفتن رضایت برای نوجوانان هستند. من هفته‌ای یک‌بار به کانون اصلاح و تربیت می‌روم و همکارانم حداقل ماهی یک‌بار.
در کانون اصلاح و تربیت چه شرایطی حاکم است؟
کانون اصلاح و تربیت از نظر رفاهی در سطح بالایی قرار دارد و در آنجا، زمین فوتسال، استخر، باشگاه بدنسازی، سینما و مهم‌تر از همه مدرسه داریم. در آنجا هم هیچ فرقی بین ایرانی و اتباع نیست و در کنار هم نگهداری میشوند.
در کانون، دختران و پسران با هم نگهداری میشوند؟
کانون اصلاح و تربیت دارای دو بخش مجزا (دختران و پسران) است. در شهر تهران با جمعیت حدود ۱۵میلیون نفری، کمتر از صد نوجوان محکوم داریم که در کانون هستند. بسیاری از این آنها مرتکب سرقت شده و شاکی خصوصی دارند. ما در دادسرا و کانون تمام تلاش‌مان را برای آزادی محکومان به پرداخت دیه انجام می‌دهیم و فقط در یک مورد برای پرداخت دیه از یک خیر ۸۰۰میلیون تومان دریافت کردیم.
محکوم به قصاص در کانون داریم؟
خیر. هیچ محکوم به قصاصی در کانون حداقل در چند سال گذشته که من سرپرست دادسرا هستم نداشته‌ایم و هیچ حکم قصاصی هم در این مدت صادر نشده است.
قتل در دادسرای جرائم جنایی رسیدگی نمی‌شود؟
اگر مجرم زیر سن قانونی باشد، پرونده برای رسیدگی به دادسرای ما ارسال شده و از سوی همکارانم رسیدگی می‌شود. برای بازسازی صحنه جرم یا موارد تحقیقات هم ظابطان متهم را تحویل و قبل از غروب آفتاب به کانون بازمی‌گردانند.
پس از آزادی مجرمان نوجوان، آنها باز هم تحت مراقبت قرار می‌گیرند؟
ما مرحله پس از خروج داریم و به فکر بعد از آزادی آنها هم هستیم. واحد مستقلی برای پس از خروج نوجوانان راه‌اندازی شده که کارمند و مددکارش مجزا هستند و کار بزرگسالان را انجام نمی‌دهند. تمام افرادی که از کانون ترخیص میشوند، یک ماه قبل از آزادی به این واحد معرفی شده و کارهای‌شان را انجام می‌دهند. به‌واسطه این‌که اینها نوجوان هستند و کار کودکان منع قانونی دارد، برای پدر یا مادر این افراد وام می‌گیریم وبه خانواده کمک می‌کنیم تا منافعش به آن نوجوان برسد.
گاهی برخی از این کودکان از سوی خانواده طرد میشوند، برنامه شما برای پذیرش آنها توسط خانواده‌ها چیست؟
وقتی پرونده شخصیت را تشکیل می‌دهیم، تمام جزئیات افراد خانواده ازجمله اعتیاد، درآمد، سطح سواد و زندگی را بررسی می‌کنیم. اگر خانواده سالم باشد، کودک و نوجوان تحویل خانواده می‌شود اما اگر خانواده سالم نباشد، ممکن است فرد تحویل بهزیستی شود.
بازپرس ویژه قتل شما خانم است؟
بله.یک بازپرس خانم،پرونده قتل نوجوانان رارسیدگی می‌کند،چون‌فکرمی‌کنیم‌این‌طور بیشترحقوق نوجوانان‌رعایت می‌شود.
این تخفیف و بخشش متهمان، باعث نمی‌شود آنها از این ارفاقات سوءاستفاده کنند؟
درصدی از جرائم نوجوانان مربوط به درگیری بین مدارس و زد و خوردهای نوجوانان است که به طور ناگهانی و بدون تصمیم قبلی است اما درخصوص جرائمی مثل سرقت، ممکن است باندهای سرقت از این ارفاقات برای نوجوانان سوءاستفاده و از آنها برای سرقت استفاده کنند.
راهکار شما برای جلوگیری از این سوء‌استفاده‌ها چیست؟
برخی جرائم سرقت قابل گذشت نیست وبرای نوجوان هم مانند بزرگسالان حبس دارد.(هرچند به میزان کمتر) اگر ما احراز کنیم، از نوجوان سوءاستفاده می‌شود، جزو موارد خاص است و برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان علاوه‌بر مجازات مرتکب نوجوان،افرادی که سوءاستفاده کردندراشناسایی وبه دستگاه قضایی می‌کشانیم ومجازات سختی درانتظارشان است.
در این رابطه باندی هم دستگیر کردید؟
تاکنون باند سازمان‌یافته نداشتیم اما همکاری‌های دو نفره بزرگسال و نوجوان داشتیم که برابر مقررات برای هرکدام پرونده تشکیل شده است.
بیشترین جرائم نوجوانان ما در چه حوزه‌ای است؟
همان‌طور که اشاره کردم، ما با تنوع جرائم در این دادسرا مواجه هستیم ولی جرائم هیجانی که ویژگی نوجوانان است، مثل نزاع بین دانش‌آموزی، از پرتکرارترین جرائم است.
برای پیشگیری از این جرم چه کرده‌اید؟
یکی از راه‌های پیشگیری از این جرم، آموزش مدیران مدارس است. در دادسرای اطفال و نوجوانان برای مدیران مدارس کلاسی را برگزار کردیم و این روند ان‌شاءالله ادامه خواهد داشت. لازم است به آنها آموزش داده شود که حقوق دانش‌آموز در مدرسه چیست و مدیر مدرسه و مسئولان در مواجهه با این موضوع چه وظیفه‌‌ای دارند.
در جهت حفظ حقوق دانش‌آموزان، بحث معلم بلاگری و سوءاستفاده از آنها مطرح است. معلم بلاگری جرم است؟
خیلی‌ها فکر می‌کنند معلم‌بلاگری یک موضوع عادی است و جرم محسوب نمی‌شود درحالی‌که این امر نه‌تنها مغایر رعایت حقوق کودکان و نوجوانان است بلکه باتوجه به این‌که معلمان از این کار به درآمد می‌رسند (جذب فالوور و ...)، این موضوع و این اقدام برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان جرم است که در شعب ویژه کودک‌آزاری رسیدگی می‌شود.
معلمان و مدیران می‌توانند در کاهش ورودی پرونده‌های شما موثر باشد؟
یکی از حلقه‌های مفقوده علل بزهکاری نوجوانان، عدم آموزش صحیح و عدم اطلاع آنان از قوانین است و معلمان و مدیران با آموزش می‌توانند از افزایش ورودی نوجوانان به مراجع قضایی جلوگیری کنند. همچنین مدیران مدارس و آموزش و پرورش می‌توانند با تشکیل جلسه با خانواده طرفین درگیری، بین آنان سازش ایجاد کنند و از ورود نوجوانان به چرخه قضایی جلوگیری به‌عمل آید.
بعد از نزاع، بیشترین پرونده شامل چه جرمی است؟
یکی دیگر از جرائم پرتکرار سرقت است. نوجوانان زیاد سراغ جرائم خشن نمی‌روند، موبایل‌قاپی و کیف‌قاپی راحت‌تر است و کمتر سراغ سرقت مسلحانه می‌روند. جثه و سن در نوع جرم تاثیرگذار است.
نوجوان به چه دلیلی سمت سرقت می‌رود؟
هرچند یکی از دلایل اصلی سرقت مشکل مالی خانواده سارق است ولی در برخی موارد علت سرقت، صرفا تخلیه هیجانات است و سارق مشکل مالی ندارد.
در حوزه مواد مخدر جرم نوجوان چگونه ارزیابی می‌شود؟
بیشترین فراوانی پرونده نوجوانان در حوزه مواد مخدر، مربوط به کشف مواد به میزان کم (چند گرم) است که به نظر می‌رسد بیشتر جهت استعمال است و همان‌طور که در موضوع سرقت هم بیان شد، اگر متوجه شویم شخص بزرگسالی از وضعیت نوجوان سوءاستفاده کرده و نوجوان را به فروش یا نگهداری مواد مخدر واداشته است، ضمن برخورد قانونی با مرتکب نوجوان، شخص بزرگسال نیز برابر قانون حمایت از اطفال و نوجوانان مجازات می‌شود.
چه تعداد از افراد حاضر در کانون دختران مجرم هستند؟
طی بازدیدی که ماه گذشته از واحد دختران کانون داشتم، فقط سه دختر نوجوان بازداشت بودند که جرم همه آنها قتل بود. خیران و دستگاه‌ها و شاکیان وقتی می‌فهمند مجرم دختر نوجوان است زودتر کمک می‌کنند تا افراد در کانون نمانند. کسانی که می‌مانند عمدتا مرتکب جرائم مهم مثل قتل شده‌اند.
براساس اخبار رسانه‌ها، به نظر می‌رسد ارتکاب قتل توسط دختران نوجوان افزایش یافته است.
خیر. این موضوع صحت ندارد. چون مرجع تخصصی جرائم نوجوانان ما هستیم می‌دانیم چنین چیزی نیست. در دو سال گذشته در تهران شاید دو قتل از سوی دختران نوجوان رخ داده باشد.
در حوزه جرائم سایبری چطور؟
بیشتر نوجوانانی که وارد جرائم سایبری میشوند، برای نشان دادن توانایی خود و خودنمایی این کار را انجام می‌دهند تا بگویند ببینید من چه توانایی‌هایی دارم.
کار در دادسرای اطفال سخت‌تر است یا بازپرس ویژه قتل بودن؟
من در قسمت‌های مختلف قضایی سابقه خدمت دارم، دادرسی کیفری۲، دادرسی دادگاه خانواده، رئیس دادگاه حقوقی و... بوده‌ام. به نظرم یکی از سخت‌ترین کارهای قضایی بازپرس قتل بودن، آن هم در تهران است. بازپرس قتل با فشارهای روحی و جسمی زیادی مواجه است و با انواع جسد روبه‌رو می‌شود که شخصا باید اجساد را بررسی کند ولی در آنجا متهم شما یک مجرم خطرناک است و بازپرس می‌داند که باید در برخورد با وی سختگیری‌های قانونی را اعمال کند ولی در دادسرای اطفال و نوجوانان، بزهکار یک فرد نوجوان است که از طرفی به خاطر بزهکار بودن باید برخورد قانونی با وی صورت گیرد و از طرفی چون نوجوان است، باید مورد حمایت قرار بگیرد که این دوگانگی باعث فشار روحی به همکاران قضایی حوزه اطفال و نوجوانان می‌شود. به همین دلیل تمام تلاش همکاران ما این است که با به‌کارگیری اقدامات حمایتی و اصلاحی و استفاده از ارفاقات قانونی و اخذ رضایت شکات، نوجوان را از ورود به چرخه قضایی خارج کنند.
سخت‌ترین پرونده‌ای که در دادسرا داشتید، چه بود؟
یک پرونده قتل بوده است.
از تلخ‌ترین خاطرهتان در دادسرای جنایی بگویید.
تلخ‌ترین پرونده‌ها، قتل‌های خانوادگی مقابل چشم فرزندان است. در یکی از این پرونده‌ها اعضای خانواده درحال سفر بودند که مادر جلوی چشم فرزند با ضربات چاقو کشته شد. در این‌گونه موارد شما نه‌تنها با سختی پرونده قتل مواجه هستید، بلکه وضعیت این کودک فشار روحی مضاعفی را به شما تحمیل می‌کند.
تعداد قتل‌های تهران زیاد است؟
قبل از این‌که بازپرس قتل تهران شوم، فکر می‌کردم تهران خیلی قتل داشته باشد اما وقتی بازپرس ویژه قتل شدم، متوجه شدم ارتکاب قتل در تهران به نسبت سایر جرائم و جمعیت آن به‌قدری کم بود که می‌گویم از نظر وقوع قتل، تهران جزو امن‌ترین شهرهای کشور است.
به‌جز پرونده‌های خاص، سخت‌ترین قتلی که کشف کردید، چه بود؟
بیشترقتل‌هایی که من رسیدگی کردم،قتل‌های ناگهانی وبدون برنامه قبلی مثل قتل دردرگیری و...بودندکه شناسایی و دستگیری قاتل به‌مراتب راحت‌تر از قتل‌های برنامه‌ریزی شده است اما پرونده‌هایی هم وجود داشت که قاتل با فکر و برنامه‌ریزی مرتکب قتل شده و از قبل تمام تلاش خود را جهت از بین بردن ادله جرم کرده بود که در این پرونده‌ها شناسایی و دستگیری قاتل به‌مراتب سخت‌تر بود که در یک نمونه آن خانمی که با مرد غریبه ارتباط گرفته بود، همسر خود را به قتل رسانده و با برنامه‌ریزی و صحنه‌سازی قتل را منتسب به شخصی می‌کرد که به قصد تجاوز به خانه آنها آمده و وقتی با همسر ایشان مواجه شده، وی را به قتل رسانده است. در تمام مراحل این خانم به‌عنوان شاکی پیگیر پرونده بود ولی پس از تحقیقات تکمیلی مشخص شد این زن همسرش را به قتل رسانده است.
صحنه‌های قتل روی شما تأثیر دارد؟
قطعا تأثیر می‌گذارد. بازپرس قتل در هفته به مدت ۲۴ ساعت کشیک است که تمام قتل‌ها، خودکشی‌ها، فوت‌های مشکوک به وی اطلاع داده می‌شود. کار بازپرس ویژه قتل واقعا از سخت‌ترین کارهاست.
شیرین‌ترین خاطرهتان چیست؟
وقتی در پرونده قتل، خانواده مقتول با دستگیری قاتل به آرامش می‌رسند، شیرین است. شیرین‌ترین خاطره اما گرفتن رضایت و رهایی افراد از قصاص است. در زمان بازپرسی به لطف خدا توانستم در چند مورد رضایت شکات را اخذ کنم.
پرکار‌ترین روزهای کاری‌تان را یادتان هست؟
وقتی بازپرس جنایی بودم، در ماه حدود یک هفته کشیک بودیم. گاهی می‌شد دو ماه من صحنه قتل نداشتم ولی یک روز ساعت دو و نیم بعدازظهر به سمت خانه می‌رفتم که تماس گرفتند موضوعی مشکوک به قتل است. با توضیحاتی که مأمور کلانتری به من داد به خودم گفتم قتل است و به سمت صحنه رفتم. تا ساعت هشت آنجا بودیم که قاتل را پیدا و دستگیر کردم. بعد از آن دو بار دیگر تلفن کشیک زنگ خورد و به صحنه رفتم. به گونه‌ای که تا پایان ساعت اداری روز بعد، به خانه نرفتم و صبح دوباره به محل کار برگشتم.
تازه ها
پیشنهاد سردبیر
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
جنبش مردمی سوریه
در یادداشتی اختصاصی برای جام جم آنلاین مطرح شد
زمان دیپلماسی برای حمایت از مقاومت
عضو دفتر حفظ و نشر آثار رهبر انقلاب در گفتگو با جام جم آنلاین مطرح کرد
نقش ویژه اهالی اندیشه، رسانه و هنر در مقابله با تهدیدات نرم
گفت و گو
گفت وگوی اختصاصی تپش با سرپرست دادسرای اطفال و نوجوانان تهران:
۸۰درصد پرونده نوجوانان در دادسرا مختومه می شود
بهروز عطایی در گفت و گو با جام جم آنلاین:
کجا بهتر از سیرجان؟ | فولاد از قهرمانی سیر نمی‌شود
گفتوگوی «جامجم» با حجتالاسلام محمدزمان بزاز از پیشکسوتان دفاع مقدس در استان خوزستان
شور انقلابی در کوچهپس کوچههای اهواز
