بیماری «شوگرن» را بشناسید

جام جم سرا: مثلا چشم مبتلایان به این بیماری آنچنان خشک می‌شود که احساس می‌کنند سنگریزه در آن وجود دارد چون این بیماران اشک ندارند. علاوه بر این، دهانشان مدام خشک می‌شود چون بزاق در دهانشان ترشح نمی‌شود و وقتی یک خوراکی سفت مثل بیسکویت می‌خورند، به داخل دهانشان می‌چسبد. البته اینها دو علامت اصلی نشانگان (سندرم) شوگرن است، ولی این بیماری خودایمنی می‌تواند نقاط و اندام‌های دیگری از بدن را هم درگیر کند.

دکتر احمدرضا جمشیدی، فوق‌تخصص روماتولوژی به جام‌جم درباره شوگرن می‌گوید: شوگرن، دو نوع اولیه و ثانویه دارد. شوگرن اولیه خودبه‌خود و بدون هیچ دلیلی ایجاد می‌شود، زیرا سیستم دفاعی بدن گاهی نمی‌تواند خودی را از بیگانه تشخیص دهد و به بافت‌های خودی که بیشتر مخاط‌ها هستند، حمله می‌کند.وی می‌افزاید: شوگرن ثانویه نیز معمولا با بیماری‌های خودایمنی‌های دیگر مثل لوپوس، آرتریت روماتویید، روماتیسم عضله و... همراه است. در هر دو نوع این بیماری، شاه‌علامت اصلی، خشکی مخاط‌هاست. حتی برخی از این بیماران دچار خشکی مخاط روده و متعاقب آن یبوست‌های شدید می‌شوند. در برخی هم مخاط ناحیه تناسلی خشک می‌شود که این مشکل بیشتر در خانم‌ها دیده می‌شود.

البته دکتر جمشیدی تاکید می‌کند: هر خشکی دهانی شوگرن نیست مثلا در افراد مسن هم گاهی خشکی دهان به طور اولیه دیده می‌شود و ربطی به ابتلا به این بیماری ندارد. گاهی هم بدون هیچ دلیل خاصی فرد دچار خشکی دهان می‌شود که درمان ساده‌ای دارد.

شوگرن باید درمان شود

این فوق‌تخصص روماتولوژی با اشاره به این‌که اگر بیماری شوگرن ثانویه باشد، علت زمینه‌ای آن باید درمان شود و نمی‌توانیم بگوییم مثلا خشکی دهان را با آب خوردن برطرف می‌کنیم، ادامه می‌دهد: اگر شوگرن از نوع اولیه هم باشد، در درازمدت امکان دارد ارگان‌های دیگر بدن را نیز درگیر کند. یکی از ارگان‌هایی که امکان درگیری آن زیاد است، مخاط دهان است چون خشکی دهان و ترشح نشدن بزاق باعث بروز عفونت‌های لثه است و دندان‌ها در محل اتصال به لثه شروع به تخریب می‌کنند. گاهی هم بیمار به علت خشکی مخاط دهان دچار سرفه‌های مکرر می‌شود بدون این‌که بداند علتش چیست. او به نکته مهمی اشاره می‌کند: خشکی چشم هم امکان دارد زخم شدن قرنیه را در پی داشته باشد و حتی گاهی متاسفانه باعث سوراخ شدن قرنیه می‌شود و باید حتما برای پیشگیری از این اتفاق از اشک مصنوعی استفاده شود.

به گفته دکتر جمشیدی گاهی علائم عمومی دیگری مثل تب، خستگی، ضعف و بی‌حالی هم همراه علائم اختصاصی شوگرن هستند. این بیماری اندام‌های حیاتی مثل ریه را درگیر می‌کند غدد بناگوشی هم که در حالت عادی قابل لمس نیستند، ممکن است در اثر این بیماری ملتهب و بزرگ شوند. گرفتاری ریه هم باعث می‌شود بیماری غدد لنفاوی به طور ثانویه در بیمار دچار مشکل شوند. او تاکید می‌کند: همه اینها اهمیت درمان بموقع شوگرن را -چه از نوع اولیه باشد و چه از نوع ثانویه-نشان می‌دهد.

درمان شوگرن، کنترل علائم

دکتر جمشیدی می‌گوید: درمان‌ شوگرن، ابتدا از بین بردن خشکی مخاط‌‌هاست مثلا اگر بیمار دچار خشکی چشم است، اشک مصنوعی برایش تجویز می‌شود تابه طور دائم از آن استفاده کند و قرنیه‌اش آسیب نبیند. این فوق‌تخصص روماتولوژی می‌افزاید: اگر مخاط دهان خشک باشد، به بیمار توصیه می‌شود مرتب آدامس‌‌های بدون قند بجود تا مخاط دهانش تحریک شود و بزاق ترشح کند یا همیشه ظرف آبی همراهش باشد. البته لازم نیست مدام آب بخورد چون در صورت نوشیدن بیش از حد آب، امکان دارد دچار مسمومیت با آن شود بنابراین فقط کافی است آب در دهانش بگرداند.

رئیس انجمن روماتولوژی ایران تاکید می‌کند: این بیماران باید به حفظ بهداشت دهان و دندانشان خیلی اهمیت بدهند و خمیردندان‌های مخصوصی هم وجود دارد که از بروز عفونت در دهانشان جلوگیری می‌کند یا می‌توانند از خمیردندان‌های ضدحساسیت که مخاط را تحریک نمی‌کند، استفاده کنند. اسپری‌هایی هم وجود دارد که مرطوب‌کننده دهان هستند. اگر بیماری سیستمیک باشد داروهای سرکوب‌کننده سیستم ایمنی هم تجویز می‌شود. به گفته او، معمولا اگر شوگرن خفیف باشد، همین درمان‌های علامتی کافی خواهد بود در غیر این صورت ممکن است لازم باشد داروهایی تجویز شود که عملکرد سیستم ایمنی را تنظیم یا در موارد شدیدتر، سرکوب کند. امروزه برای موارد خیلی شدید این بیماری، داروهایی وجود دارد که مانع تخریب بیشتر ناشی از این بیماری می‌شوند.

شوگرن در خانم‌ها شایع‌تر است

دکتر جمشیدی با اشاره به این‌که بیماری‌های خودایمنی در خانم‌ها شیوع بیشتری دارد و نشانگان شوگرن هم از این قاعده مستثنا نیست. می‌افزاید: همراهی آن با لوپوس و آرتریت روماتویید نشان می‌دهد این بیماری در خانم‌های جوان و میانسال شیوع بیشتری دارد.

این فوق‌تخصص روماتولوژی معتقد است: اغلب بیماری‌های خودایمنی منشاء ژنتیکی دارند و به وسیله ژن، شانس انتقال شوگرن از مادر به فرزند وجود دارد، اما فقط شانس آن منتقل می‌شود و نه خود بیماری. حالا اگر این فرزند در شرایط ویژه قرار بگیرد، ژن غالب شود، ژن در پدر بچه هم وجود داشته باشد، امکان دارد او هم دچار شوگرن شود. این ژن ممکن است به نسل‌های بعدی هم منتقل شود و بعد از چند نسل، در یک نفر خود را نشان دهد. به همین دلیل به بیماران نگران از انتقال بیماری‌شان به فرزند آینده می‌گوییم مگر خواهر یا برادر شما به شوگرن مبتلاست؟ مگر مادرتان مبتلاست؟ اغلب جواب منفی است. پس این موضوع به غالب بودن ژن و قدرت آن بستگی دارد. بیماری‌های خودایمنی هر چه زودتر تشخیص داده شوند، درمانشان موفق‌تر خواهد بود. دکتر جمشیدی اینها را می‌گوید و توضیح می‌دهد: اصلی‌ترین راه تشخیص شوگرن معاینه بالینی دقیق و گرفتن شرح‌حال درست است. البته بیماری‌های خودایمنی درمان قطعی ندارند و فقط می‌توان آنها را کنترل کرد تا هم عوارض بیشتری ایجاد نکنند و هم بیماری خاموش شود. وقتی بیماری خاموش شود، درمان شده است.

زهرا سادات صفوی سهی ‌/ ‌جام‌جم