غفلت از بازخوانی نوحه‌های قدیمی

در ابتدای این مراسم امیر مرزبان کارشناس دفتر ادبیات و هنر عاشورایی مرکز آفرینش‌های ادبی حوزه هنری اظهار کرد: در جلسه اول، پیرامون کلیت ادبیات آیینی و عاشورایی سخن گفتیم و حالا قرار است موسیقی و الحان و پیوندی را که با ادبیات دارد مورد بررسی قرار دهیم. البته در سرزمین ما موسیقی از ادبیات جدا نبوده است.
محمدرضا سنگری مدرس و پژوهشگر نیز ضمن ارائه توضیحاتی درباره جایگاه نغمات عاشورایی در حوزه ادبیات و پیوند آن با موسیقی گفت: ما در موسیقی زندگی می کنیم ضمن اینکه بر این باورم این هنر ارزشمند پیوند نزدیکی با وجود ما دارد و هرکسی که خواننده درونش خوب بخواند بی تردید صدای صوتی اش هم خوب خواهد بود و موسیقی عاشورا نیز از این قاعده مستثنا نیست.
مدیر دفتر ادبیات و هنر عاشورایی در بخش دیگری از صحبتهای خود تصریح کرد: آنقدر خوش خواندن و موسیقی مهم است که خدا هم در دعوت به خواندن قرآن ما را به موسیقی و خواندن قرآن با ترتیل دعوت کرده است. وقتی موسیقی با ارزش ها گره بخورد، افق آنها را فرا می آورد و هنگامی که قله نشین تاریخ ارزشها و حماسه ها عاشورا باشد، موسیقی که در خدمت عاشورا قرار می‌گیرد قله نشین حوزه موسیقی خواهد بود.
سنگری افزود: گاهی با خودم فکر می‌کنم که چرا خداوند در قرآن هنگام صحبت از داده‌های خودش که همه هویت انسانی در پرتوی این سه ضلع مثلث شکل می‌گیرد، سمع را قبل از بصر و فواد مطرح کرده است؟ چرا گوش پیش از چشم مطرح می‌شود؟ این هندسه و این ترتیب که در قرآن مطرح است، نشان دهنده نقش و جایگاه فوق العاده والای سمع نسبت به بصر نیست؟

وی با بیان این که الان نمیخواهم به این سوال پاسخ دهم، گفت: اما می خواهم بگویم اگر بصر در انسان حذف شود هرگز معادل حذف سمع نخواهد بود. در پی از دست دادن گوش چیزهای دیگری را هم از دست خواهیم داد که زبان پس از آن است اما اگر انسان چشمش را از دست بدهد در پی آن چیز دیگری را از دست نمی دهد. این جایگاه فوق العاده سمع و شنیدن را می رساند که پیوند کاملا نزدیکی با بحث ما یعنی موسیقی و اکنون موسیقی عاشورایی دارد.
این مدیرفرهنگی تاکید کرد: حقیقت این است که ما در موسیقی زندگی می کنیم و در موسیقی می میریم. موسیقی پیوند نزدیکی با آوندها و لحظه ها و وجود ما دارد. ما دو دسته موسیقی داریم، یک دسته موسیقی پنهان که بسیاری از آنها را نشنیده ایم و با آنها آشنا نیستیم. یک موسیقی که در قرآن هم هست، موسیقی پنهان وجود خود انسان است، یک خواننده پنهان در درون ما وجود دارد و ما گاهی اوقات به این دلپذیرترین موسیقی درونی خودمان گوش نمی سپاریم. تنها کسانی آشنای زیباترین صداها و زیباترین سلوک ها و رفتارها هستند که صدای درونشان را گوش بسپارند و خلوت هایی فراهم آورند که این صداها را بشنوند. بسیاری از مواقع به این صدا گوش نمی دهیم در حالی که سازمان وجود انسان و سازه اصلی وجود انسان را فراهم می کند. زمانی انتخاب درستی در دو راهی زندگی خواهیم داشت که به موسیقی درونی مان گوش سپرده باشیم. این موسیقی، آوا نیست، در مفهوم کلام نیست اما آن را مخصوصا در لحظه های خلوت احساس می کنیم. یکی از این لحظه ها لحظه خواب است که دیگر صداها کم کم خاموش می شوند، انسان به آرامشی می رسد و این صدا می جوشد و می روید و انسان را درگیر خودش می کند و گاهی حتی خواب هم اتفاق نمی افتد.
سنگری همچنین با بیان این که صدای خاموش دیگری هم که از آن صحبت شده است صدای ذرات است، ادامه داد: نمی دانم روزی خواهد رسید که صدای درگیری گلبولهای انسان را آن گاه که بدن را پاس می دارند ضبط شود یا نه؟ ذرات عالم همه در حال گفتگو هستند. این صداها را هم گوشهای معمولی نمی شنوند.
مدیر دفتر هنر و ادبیات عاشورایی حوزه هنری همچنین بیان کرد: صدای دیگری که در روایاتمان داریم صدایی است که دائم در هر روز با انسان سر و کار دارد. به گفته حضرت علی، خدا فرشته ای دارد که هر روز صدا می زند بزایید برای مرگ، بسازید که ویران خواهد شد.
وی همچنین به صداهای طبیعت هم اشاره و تاکید کرد: اما صداهای آشکاری هم داریم و همین صداهایی است که می شنویم. طبیعت سرشار از موسیقی است، صدای آب، صدای باد و ... که اگر کسی سلوک عارفان بزرگ ما را بخواند، اصلا چیزی تحت عنوان سماع به دلیل همین صداهای پیدا و پنهان هستی است. صدای افتادن یک دلو در چاه می تواند عارف را شیدا کند و او را به شور و حالی بیندازد.
سنگری با بیان این که آنچه معمولا در حوزه موسیقی بیشتر از آن صحبت می کنیم صدای انسان است، گفت: منظور همین صدایی است که پیوندی با آن صداها دارد یعنی اگر کسی خواننده درونش خوب بخواند بی تردید روی تارهای صوتی اش تاثیر خواهد گذاشت. به قول حافظ، کی شعر تر انگیزد خاطر که حزین باشد. وقتی حال حزین داشته باشیم، که حتی گاهی این حال حزین محصول لحظه هزینی است، نمی توانیم توقع خاصی داشته باشیم.
وی در پایان تاکید کرد: آنقدر خوش خواندن و موسیقی مهم است که خدا هم در دعوت به خواندن قرآن ما را به موسیقی و خواندن قرآن با ترتیل دعوت کرده است. وقتی موسیقی با ارزش ها گره بخورد، افق آنها را فرا می آورد و هنگامی که قله نشین تاریخ ارزشها و حماسه ها عاشورا باشد، موسیقی که در خدمت عاشورا قرار می‌گیرد قله نشین حوزه موسیقی خواهد بود.

موسیقی از ابتدای پیدایش ادیان دوشادوش تعالیم دینی بوده است
مهدی امین فروغی نویسنده، پژوهشگر و مدرس دانشگاه نیز در این نشست با اشاره به ماهیت موسیقی و نظر فلاسفه در ارتباط با موسیقی و نقش آن در زندگی انسان ها به موضوع پیوند موسیقی و مذهب اشاره کرد و گفت: هنر موسیقی از ابتدای پیدایش ادیان دوشادوش تعالیم دینی حرکت کرده و به اعتقاد من مانند ساقدوشی بوده که مذاهب را به حجله گاه می برد. شما هرگاه صحبت از آیین، نیایش و پرستش می بینید موسیقی در آن جریان داشته است.

وی در ادامه صحبت های خود با اشاره به پیوند موسیقی در فرهنگ ها و ادیان به ویژه دین اسلامی گفت: ما در شیعه و باور اسلام با مفاهیمی در ارتباط هستیم که کلاه از سر کودک عقل می افتد. شما در این دین شریف با پاک ترین مفاهیم مواجه هستید بنابراین باید پاک ترین صداها را نیز در آن داشته باشید و این موسیقی است که باید با ناب ترین مفاهیم و اعتقادات ارتباط تنگاتنگی داشته باشد و بتواند این مفاهیم ارزشمند و قدسی را انتقال دهد به معنای دیگر اگر طهارت و قداست در موسیقی وجود نداشته باشد این هنر از همان اولین لحظه شکست می خورد.
وی با بیان مصداق هایی پیرامون ارتباط مذهب و موسیقی تصریح کرد: کسی که برای مفاهیم مذهبی که موضوع عاشورا نیز جزئی از آنهاست موسیقی تولید می کند باید بداند که دل و روحش برگرفته از این مفاهیم باشد و این سوختگی را تجربه کرده باشد. ما در این عرصه باید به عصمت ملودی ها توجهی بسیار زیاد کنیم.

موسیقی در ظلمات این عالم مطلع شمس است
امیرحسین مدرس خواننده دو آلبوم عاشورایی «ماه می» و «خورشید» هم در این نشست پژوهشی گفت: به عقیده من موسیقی در ظلمات این عالم سحرگاه و مطلع شمس است و غیر از این نمی توان نگاه دیگری به موسیقی داشت موسیقی در این عالم مانند خورشیدی است که روح و فطرت انسان را به اوج و تعالی می رساند و شاید این مهمترین ابزاری است که خداوند به عنوان یک موهبت در اختیار خلقش قرار داده است.
وی بعد از اشاراتی که به ارزش هنر موسیقی تاکید داشت به تولید دو آلبوم ماه می و خورشید که طی سال های گذشته با موضوع عاشورا وارد بازار موسیقی شده است اشاره کرد و گفت: من بر این باور بودم که این نغمات آسمانی برای نسل جدید به ویژه در 20 سال گذشته نغماتی ناشناخته بوده است البته باید به این نکته نیز توجه داشته باشیم کسانی که این نوحه ها را ساختند به طور طبیعی موسیقیدان نبودند اما نکته ای که باعث اعجاب است و در این عزیزان صدق می کند در این نکته نهفته است که واقعا نمی شود حدس زد که ملودی این نوحه های عاشورایی چه زمانی و از کجا تولید شده است. به عنوان نمونه نوحه «شب جانبازی مجاهدان امشب است» از همان ملودی هایی است که لااقل من نمی دانم خاستگاه آن کجاست گرچه دستگاه موسیقایی آن مشخص است و می توان شاعر آن را پیدا کرد اما اینکه ملودی و سبک آن از کجا بوده و حاصل ذوق جوشش چه کسی بوده بر ما معلوم نیست و این مؤید این نکته است که چنین نغماتی متکی به علم موسیقی نیست.

رنگ غفلت بر نوحه های قدیمی
این خواننده گفت: گنجینه ای از این ملودی های شریف در دست ما بوده که در این چند ساله رنگ غفلت بر آنها نشسته بود و من چون متولد منطقه ای از تهران هستم که به قول زنده یاد احمد دلجو فستیوال هیات ها بوده بنابراین آنها را با روح و جان خود می شنیدم و پیوند می دادم تا اینکه در دهه 80 تصمیم بر این شد که این میراث ارزشمند را احیا و بازخوانی کنیم.
وی افزود: آنچه سهم بنده در این فضا شده بیش از 20 قطعه از نوحه های مختلف و مشهور و مداحان اهل بیت بوده که در قالب دو آلبوم موسیقایی ماه نی و خورشید در بازار موسیقی منتشر شد که البته بیشتر ملودی های آلبوم خورشید از سال های نزدیک تر انتخاب شده است.

مدرس توضیح داد: در آلبوم اول ساختار موسیقی که برای نوحه ها و تنظیم ملودی ها بوده بدون هیچ تغییری بازخوانی شده و ما فقط در برخی از شعرها به لحاظ ضعف تالیفی که داشت مقدار بسیار کوچکی از آن را تغییر دادیم ضمن اینکه ساختار موسیقایی آلبوم اول بر مبنای موسیقی الکترونیک و افکتیو بوده که ما آن چنان از ساز اگوستیک استفاده نکردیم اما در آلبوم دوم که استاد امین تارخ به عنوان راوی نیز در آن حضور دارند ما با موسیقی مواجه هستیم که ساختار آن کاملا ارکسترال و براساس آنسامبل زهی بوده است.

نوحه های امروزی را نفی نمی کنم اما...

این هنرمند در بخش دیگری از صحبت های خود تصریح کرد: اینکه گفته می شود نوحه ها و ملودی های قدیمی عاشورایی دارای اصالت ویژه ای است به این معنا نیست که آنچه در سال های اخیر توسط مداحان اهل بیت عرضه شده از دایره این اصالت خارج است اما من بر این باورم که می توان تشخیص داد که کدام از این نوحه ها در نوع کلام، شخصیت و ملودی دارای هویت ارزشمندتری هستند. ما به طور طبیعی وقتی موسیقی را گوش می دهیم و این موسیقی بر روح و جانمان تاثیر می گذارد می توانیم به خوب یا بد بودن آن موسیقی نیز دست پیدا کنیم.

وی ادامه داد: ما به عنوان یک انسان می توانیم تشخیص دهیم که یک نوا و یا ملودی با حس ما چه می کند. اگر همین موسیقی با دل من کاری کند معلوم می شود که آن اثر در چه جایگاهی قرار دارد. آنچه که ما در گردآوری این دو مجموعه موسیقایی به آن توجه کردیم نوحه های شناخته شده سال های اخیر بوده که ملاک هایی را برای خودمان مدنظر قرار داده بودیم و اینکه کدام یک از آنها بر اثر دیگر ارجعیت دارد.(مهر)