وطن یعنی خلیج تا ابد فارس ...

تاریخ را که نمی‌شود عوض کرد. اما خب خونمان به جوش می‌آید چون پایش خون داده‌ایم. نمی‌توانیم دست روی دست بگذاریم که نگذاشته‌ایم.

اینجا و به بهانه سالروز ملی خلیج فارس، می‌خواهیم به شعرها و قطعات موسیقایی بپردازیم که در ستایش این نیلگون بیکران سخن گفته‌اند.

بعد از این که فهرست ما را مرور کردید، لابد به این فکر می‌کنید چقدر خوبیم ما! ما، منظورمان ما جام‌جمی‌ها نه، این هنرمندان و شاعران وطن‌دوستی است که سر هر بزنگاه ثابت کرده‌اند پشت مردمشان و کشورشان می‌ایستند.

1. روشن‌ شدن چراغ اول با روشن‌روان

اگر بخواهیم واکنش هنرمندان موسیقی به تحریف تاریخی مربوط به خلیج فارس را گاهشماری کنیم، به 37 سال پیش باید بازگردیم؛ جایی که کامبیز روشن‌ روان اعتراض را کلید زد با شاهکار «خلیج همیشگی فارس».

اثری را که روشن‌روان در این سال ساخت، اولین بار محمود علیقلی خواند و در آلبوم «فصل ایثار»ش گنجاند. ترانه‌سرا عادل حسنی بود و محمد شمس آن را تنظیم کرده بود.

2. آغاز پاپ ایرانی با خلیج فارس

موسیقی پاپ، به معنای امروزین خود، از اواسط دهه 70 شمسی بود که پا گرفت. پیش از این، آنچه به عنوان موسیقی غیر از سنتی مطرح بود، اغلب به سرودها خلاصه می‌شد، اما با تلاش‌های چند خواننده و آهنگساز بالاخره پاپ ایرانی سر برآورد و چه جالب که یکی از نخستین بروز و ظهورهایش در آلبومی با نام «خلیج فارس» از حمید غلامعلی بود.

اسم این مجموعه از ششمین قطعه آن وام گرفته شده بود و اغلب ترانه‌ها شامل موضوعات مرتبط با ایران می‌شد. ترانه قطعه خلیج فارس در آن مجموعه از سروده‌های سهیل محمودی بود.

3. وطن یعنی خلیج تا ابد فارس

همین سطر از ترانه علیرضا شجاع‌پور برای قطعه «وطن» علیرضا عصار، شاید معروف‌ترین فراز بین ترانه‌های فارسی پاپ برای خلیج فارس بوده باشد.

عصار در این قطعه درخشان که در آلبوم «ای‌عاشقان» منتشر شد، اقوام و شهرهای ایران، وقایعی که در طول تاریخ برای این کشور اتفاق افتاده و به قهرمان‌های ملی اشاره می‌کرد اما معروف‌ترین بخش ترانه این اثر همین سطر «وطن یعنی خلیج تا ابد فارس» بود که همه ساله در روز ملی خلیج فارس با اشکال گوناگون در فضای مجازی و شهرها و رسانه‌ها به کار برده می‌شود. البته علیرضا عصار یک قطعه شاخص دیگر هم با همین مضمون دارد.

او در آلبوم «نهان مکن» قطعه‌ای به نام «هویت» با ترانه‌ای از زنده‌یاد افشین یداللهی و موسیقی شهرداد روحانی اجرا کرد؛ هویت، مقدمه‌ای 52 ثانیه‌ای هم در آن آلبوم داشت اما مطلع قطعه اصلی آن «وقتی که ایران هست، خلیج یعنی فارس/تاریخ می‌لرزد از خشمِ قومِ پارس» بود.

4. پای ثابت میهنی‌خوان‌ها

حتما تعجب می‌کردید اگر نامی از سالار عقیلی در این فهرست نمی‌آوردیم. بالاخره او یکی از میهنی‌خوان‌های فعال سال‌های اخیر است و در این میان، خلیج فارس یکی از مهم‌ترین نمودهای وطن‌دوستی در هنر محسوب می‌شود.

سالارخان آلبوم سمفونی خلیج فارس را به آهنگسازی فرهاد فخرالدینی و با اجرای ارکستر ملی ایران در مرداد 1388 منتشر کرد. پیش از انتشار این آلبوم، این سمفونی به مناسبت روز ملی خلیج فارس و همزمان با اولین همایش خلیج فارس اجرا شده بود.

5. پرواز شاهین بر فراز خلیج فارس

ارکستر سمفونیک تهران بود که در آغاز دهه 90، موج را راه انداخت. تالار وحدت تهران در روز 11 اردیبهشت سال 90 میزبان اجرای متفاوتی از ارکستر سمفونیک تهران بود. در آن برنامه سمفونی خلیج فارس اثر شاهین فرهت و پوئم سمفونی خلیج همیشگی فارس اثر امیر بکان به رهبری نادر مرتضی‌پور روی صحنه رفت.

در آن اجرا حامی به عنوان خواننده روی صحنه حضور داشت و تجربه متفاوتی از اجرای اثری با مضمون خلیج فارس را برای خودش، نسبت به سایر خواننده‌های پاپ رقم زد.

در قسمت اول آن کنسرت سمفونی شماره 9 خلیج فارس اثر شاهین فرهت با عنوان «آلگرودراماتیکو»، «مدراتوکانتالبیله» و «فیناله»، و در قسمت دوم همچنین پوئم سمفونی خلیج همیشگی فارس اثر امیر بکان در چهار بخش با عنوان‌های آرامش، هجوم، شکوه، حماسه اجرا شد.

6. آواز همایون برای آب‌های نیلگون

روزهایی که همایون شجریان با کنسرت‌های «ایران من»اش، فصل تازه‌ای را به تاریخ تصانیف میهنی افزود، برخی این اثر را ورود او به دنیای جذاب میهنی‌خوانی در نظر می‌آوردند غافل از این‌که او شش سال پیش وارد این دنیا شده بود، اما چندان به چشم نمی‌آمد.

تصنیف «خلیج پارس» با صدای همایون در فروردین سال 1390 به آهنگسازی علی قمصری و با شعری از حسین فرهنگ‌مهر منتشر شد. البته او همزمان با انتشار تصنیف خلیج پارس، تصنیف دیگری هم برای «ایران» خواند که آهنگساز آن کار هم قمصری بود.

7. چاوش‌خوانی با حجازی در خلیج فارس

ابتدای دهه 90 شمسی، دوباره موج واکنش به تحریف عربی راه افتاد. یکی از تک‌آهنگ‌هایی که روی این موج جدید منتشر شد، تک‌آهنگ دوصدایی محسن چاوشی و سینا حجازی با عنوان «خلیج ایرانی» بود. آهنگسازی و تنظیم را خود چاوشی بود.

ترانه‌سرای بخشی که چاوشی خوانده، حسین صفا و قسمت دیگری را که سینا حجازی خوانده است، خودش نوشته بود البته این اثر به این دلیل که کمی دیر به بازار آمد، به لحاظ همزمانی با سوژه کمتر از حد انتظار دیده شد.

آن‌طور که حجازی گفته بود قرار بود این قطعه زمانی منتشر بشود که شایعه تغییر نام خلیج فارس مطرح شده بود اما به دلایلی با تاخیر منتشر شد.

8. تائیدیه بریتانیایی پای سمفونی خلیج‌فارس

کاری که شهرداد روحانی برای خلیج‌فارس کرد، یکی از ماندگارترین اجراهای ارکستر سمفونیک لندن هم هست.

اتفاقا یکی از اهمیت‌های این اثر همین است که لندنی‌ها آن را نواخته‌اند؛ از یاد نمی‌بریم که کشور انگلستان نقش بسیاری در خاورمیانه و تقسیم‌بندی‌های آن داشته است.

از همین رو شیوه تولید این سمفونی شاید آن را به‌عنوان سیاسی‌ترین اثر هنری ایرانی در رابطه با خلیج فارس مطرح کرده باشد.

روحانی اردیبهشت سال گذشته طی یادداشتی در این باره برای جام‌جم نوشته بود در هر قسمت این سمفونی سعی شده افزون بر تکرار نام خلیج فارس، آن منطقه را از نظر موقعیت تاریخی و جغرافیایی برای مخاطب به تصویر بکشیم.

موسیقی و خلیج فارس؛ یک رکورد

فهرست قطعات موسیقایی درباره خلیج فارس بسیار بسیار بیشتر از اینهاست. نمی‌شد درباره همه‌شان اینجا برایتان بنویسیم.

شاید باورتان نشود اما فقط با عنوان «خلیج فارس» بیش از 20 تک‌آهنگ در طول این سال‌ها منتشر شده است. به اینها بیفزایید تک‌آهنگ‌هایی را که با عناوینی مشابه چون «خلیج تا ابد ایرانی»، «خلیج همیشگی فارس» و امثالهم تولید شده است.

شاید درباره هیچ موضوعی تاکنون تا این حد اثر موسیقایی تولید نشده است.

سنگ تمام شاعران برای فخر ایران

پیش از آن که حتی در سال 1962 روزنامه تایمز لندن برای نخستین بار خلیج فارس را به نامی ساختگی بخواند نام خلیج همیشگی فارس را می‌شد در سروده شاعران ایران زمین پیدا کرد.

هر چند توصیفات خلیج فارس میان واژه‌های سروده شده پیش از آن بیشتر وصف زیبایی‌های آن بود و طبیعتا اشاره‌ای به تحریف شیطنت آمیز دیگران نداشت.

تا وقتی که تحرکات مرموز و موذیانه اخیر برای جعل نام خلیج فارس وجود نداشت، در ادبیات نیز حساسیتی در این باره دیده نمی‌شد و سخنوران لزومی برای یادآوری نام قطعی و مشخص خلیج فارس نمی‌دیدند.

چنانچه ناصر خسرو قبادیانی در جریان سفرش از خلیج فارس عبور کرده و در سواحل آن به سیاحت پرداخته بود اما این شاعر بلند آوازه در آن عصر به مشاهداتش درباره زندگانی مردم و هر آنچه به نظرش جالب توجه آمده است، اکتفا کرده است.

این تنها نمونه‌ای نیست که در شعر و ادب پارسی به خلیج فارس اشاره شده است. در این میان اشعاری هم بوده که در ستایش ایران سروده شده و تنها در بخشی از آن به خلیج فارس اشاره شده است.

در میانه هشت سال دفاع مقدس هم می‌شد ردی از خلیج فارس را در سروده‌های حماسی یافت اما بسیاری از شاعران هم بودند که اشعاری با حال و هوای حماسی درباره خلیج فارس که مشخصا پیرامون جعل نام خلیج فارس توسط برخی سران وابسته عرب و توطئه گران غربی سرودند.

125بیت برای آب‌های نیلگون

قصیده 125 بیتی روانشاد ابوالقاسم حالت، شاعر، مترجم و طنز پرداز پرآوازه معاصر نمونه شاخص در دوره اخیر است.

او در این قصیده ضمن بیان تاریخچه خلیج فارس به توطئه‌های بیگانگان در این منطقه اشاره داشته و کوشیده است پرده از دسیسه‌ای که مزدوران اجنبی در جهت نفاق بین ملت‌های منطقه دارند، بر گیرد.

شعر شیرینعلی برای آن کران

شیرینعلی گلمرادی شاعر اهل خلخال هم برای خلیج فارس نوشته :«در آن کران به حرمت نام خلیج فارس / از عمق جان به لحن خروشان من، سلام»

با ردیف خلیج فارس

علی غیاثی شاعر دیگری است که در غزلش، چنان که دیده می‌شود، از خلیج فارس به عنوان ردیف شعرش بهره گرفته است. «از خطه جنوبم و چشمان نیلی‌ام / دارد دلیل‌های قشنگ از خلیج فارس/ بالاترین نشان لیاقت برای ماست / این حرمت همیشه سه رنگ از خلیج فارس.»

به زیارت موج‌های جهانگرد

بخشی از شعرهای 2 شاعر دیگر را هم بخوانید:

مهدی فرجی: که موج‌های جهانگرد می‌کنند زیارت / خلیج آبی پر آفتاب فارس زبان را / چه سال‌های درازی کشانده است به کشتی / روایتش دل دریانوردهای جوان را…

عبدالجبار کاکایی: ای مرز آب و آبی / بر سرزمین روشن مهتابی/ فانوس یاد تو/ در کیش و قشم و هرمز و هنگام/ در کوچه‌های لارک و لاوان/ در سنگلاخ تنب و ابوموسی/ در خاطرات خارک/ پیوسته روشن است/ ما با توای خلیج شقایق/ خلیج فارس/ چون صخره‌های تو تا به ابد جاودانه‌ایم